Kritiek persoonlijk opvatten
Betrek je kritiek snel op jezelf? Vat je kritiek persoonlijk op? Is omgaan met kritiek moeilijk voor jou? Voel je je snel afgewezen, onderuitgehaald, aangevallen of in de hoek gedrukt? Vind je het moeilijk om met kritiek om te gaan? Kun je er bij wijze van spreken wakker van liggen? Wil je met kritiek leren omgaan?
In dit artikel ga ik in op:
- Wat is kritiek?
- Soorten kritiek (positieve kritiek, negatieve kritiek, kritiek op de persoon).
- Kritiek op jezelf betrekken.
- Oorzaken van het persoonlijk opvatten van kritiek (altijd voor anderen klaar staan, negatieve zaken onder het vergrootglas leggen, perfectionisme, negatief zelfbeeld, gevoelens van onzekerheid, zelfreflectie, energiehuishouding, gevoeligheid).
- Waarom kritiek ontvangen moeilijk is.
- Hoe je kunt reageren op kritiek (dichtklappen, verward zijn, boos worden, in de verdediging schieten, excuses aanbieden, bewijzen van goede bedoelingen proberen te geven).
- Het geheim van kritiek (waarom mensen kritiek geven).
- Relativeren en loslaten als leerdoelen.
- Andere verwante leerdoelen (zoeken naar bevestiging, pleasegedrag, uitgaan van jezelf en minder laten leiden door anderen).
Training assertiviteit
Ben je geïnteresseerd in het volgen van een assertiviteitstraining? Onze individuele coaching richt zich op jouw specifieke leerdoelen.
Aarzel niet en neem contact met ons op voor uitgebreide informatie!
Doe de assertiviteitstest!
Hoe assertief ben jij? Ontdek het nu met onze gratis online test! Ontvang direct de resultaten in je inbox.
Wat is kritiek?
Ik denk dat het een manier is waarop anderen hun mening geven over een bepaalde zaak, prestatie of gedrag. Je krijgt kritiek wanneer iemand:
- Aanmerkingen heeft op wat je hebt gemaakt of wat je hebt gedaan.
- Je wijst op fouten, gebreken, tekortkomingen of onvolledigheid.
- Je werk afkeurt.
- De kwaliteit van je werk of je vaardigheden ter discussie stelt.
- Commentaar heeft op wat je hebt gemaakt.
- Je wijze van handelen of je mening bekritiseert.
- Je zienswijze beoordeelt als onvoldoende of niet goed.
- Je wijze van handelen afwijst.
Soorten kritiek
Ik kan ook een indeling maken in soorten kritiek:
- Positieve kritiek: Kritiek waarbij vooral de sterke punten naar voren komen. Dat vinden we doorgaans niet moeilijk.
- Negatieve kritiek: Kritiek die gericht is op wat er fout is gegaan.
- Kritiek op de persoon: Wanneer het op de persoon wordt gespeeld, kan het ook zijn dat iemand commentaar heeft op jou als persoon, of dat iemand jou als persoon afwijst of ter discussie stelt.
Kritiek zou eigenlijk constructief moeten zijn en opbouwend zijn. Helaas is dat niet altijd het geval. De vraag is dan: hoe ga je er dan mee om?
Chantal: "Ik wilde wel door de grond zakken."
Ik moet even denken aan Chantal. Ze kreeg kritiek op haar werk van een directe collega. Wat ze zei is: 'Het kwam keihard binnen, ik voelde me gigantisch afgewezen, oftewel ik voelde me zo klein, zo beroerd toen deze kritiek bij me aankwam.'
Herken je dat? Bam! Kritiek kan keihard binnenkomen. En dat is lastig, toch? Je kunt er wakker van liggen. Het kan je dagenlang bezighouden. Je komt er maar niet los van. Het liefst wil je met je hoofd onder het kussen liggen, dan hoor je ook niets.
Kritiek op de persoon
Vooropgesteld: niet alles ligt aan jou, en het ligt ook niet altijd aan jou! Sommige mensen kunnen het zo bizar scherp, bot of vijandig formuleren dat ik me ook goed kan voorstellen wanneer je bepaalde kritische opmerkingen erg aantrekt. Zeker wanneer het op de man of vrouw wordt gespeeld of wanneer er opmerkingen over jou als persoon worden gemaakt (over hoe je eruitziet, jouw uiterlijk). Soms denk ik ook wel: mensen zijn knetterhard, ongenuanceerd, veel te snel met hun oordeel, en soms weten ze ook niet wat ze een ander aandoen. Maar je moet er mee leren omgaan; de wereld zit soms zo in elkaar.
Dat relativeert wel, vind ik. De wijze waarop kritiek wordt gegeven zegt meer over de kritiekgever dan over de ontvanger. Hoe het jou ook raakt, ik hoop dat je dat een beetje gaat inzien, namelijk dat de gever van kritiek ook een grote rol speelt in het geheel. Wanneer kritiek niet constructief en opbouwend is, mag je het gerust naast je neerleggen.
Hoogsensitief en kritiek
Voor hoogsensitieve personen geldt dat kritiek vaak nog harder binnenkomt dan bij andere mensen. Hoe kan dat dan? Ze hebben een diepere zintuiglijke waarneming en door hun fijnzinnigheid voelen ze harde woorden sterker aan, komt ongenuanceerdheid harder binnen, en nemen ze kritiek soms serieuzer op dan bedoeld is. Ben je hoogsensitief en wil je leren omgaan met kritiek? Aarzel dan niet om contact op te nemen! Lees ook: kenmerken hoogsensitiviteit.
Waarom? Wat zijn de oorzaken?
Waarom vat je kritische opmerkingen van anderen zo persoonlijk op? Ik noem een paar oorzaken:
-
Altijd voor iedereen klaar staan
Je staat altijd voor iedereen klaar. Geen enkele taak is je te veel. Men kan altijd een beroep op jou doen. En dan durven mensen nog kritiek te uiten ook?
Ik moet denken aan Bea. "Waarom vat je kritische opmerkingen van anderen zo persoonlijk op, Bea?" vroeg ik voorzichtig. Bea haalde diep adem en sloeg haar ogen neer, alsof ze zichzelf moest overtuigen om eerlijk te zijn. "Het is gewoon dat ik altijd voor iedereen klaar wil staan," begon ze. "Het maakt niet uit wat er aan de hand is, ik ben er altijd. Geen enkele taak is me te veel. Altijd kunnen mensen een beroep op me doen." Bea zuchtte en vervolgde: "En dan durven mensen nog kritiek te uiten ook? Ik bedoel, ik probeerde iedereen te vriend te houden, ik wilde het iedereen naar de zin maken, en toen kreeg ik ook nog commentaar. Ik wilde wel onder de tafel kruipen en werd tegelijkertijd erg boos. Het riep bij mij het gevoel op: nu heb ik het weer verkeerd gedaan."
-
Negatieve zaken onder het vergrootglas leggen
Een andere oorzaak is dat je kritiek vermenigvuldigt met 10 (en een compliment wellicht deelt door 10). Dat is dus een rekenfout eerste klas. Met andere woorden: wanneer je kritiek krijgt, leg je het onder een vergrootglas en wanneer je een compliment krijgt, zwak je het af. Bea vertelt: "wanneer ik kritiek krijg, heb ik sterk de neiging om het te vergroten. Ik maak het nog veel erger dan het is. Een compliment ben ik na 10 minuten al vergeten, bij wijze van spreken, en een kritische opmerking daar kan ik wel 3 dagen mee rondlopen." Ik vroeg hoe dat ontstaan is. Bea dacht even na voordat ze antwoordde. "Ik denk dat het komt door mijn perfectionisme. Ik wil altijd alles zo goed mogelijk doen, dus als iemand kritiek heeft, voelt het alsof ik gefaald heb en dat is moeilijk voor me om te accepteren."
-
Perfectionisme
Een derde oorzaak: je wilt alles zo goed mogelijk doen en je wilt het voor iedereen zo goed mogelijk doen. Het zo goed mogelijk willen doen noem ik perfectionisme en het voor iedereen zo goed mogelijk willen doen noem ik sociaal perfectionisme. Let op: perfectionisme en kritiek kunnen nooit door één deur. Het worden nooit vrienden of bondgenoten. Ben jij perfectionistisch en merk je dat je kritiek daardoor snel persoonlijk opvat? Bea vertelt: "Als ik iets doe, moet het foutloos zijn. En als iemand kritiek uit, voelt het alsof ik gefaald heb in mijn streven naar perfectie. Ik wil graag dat anderen mij zien als iemand die alles perfect doet, en kritiek ondermijnt dat beeld."
-
Negatief zelfbeeld
Je denkt negatief over jezelf en je wordt wederom bevestigd in jouw negatieve zelfbeeld. Of je bent overmatig kritisch over jezelf en je wijst jezelf voortdurend af. Feitelijk word je bevestigd in wat je dacht: ik ben niets, ik stel niet teveel voor, ik kan het nooit goed doen!
-
Gevoelens van onzekerheid
Je voelde je al onzeker en je twijfelde al zo vaak aan jezelf. En nu krijg je ook nog even wat kritische opmerkingen toegeworpen. Het is voor jou de druppel! Het verwart je, doet je twijfelen aan jezelf!
-
Zelfreflectie
Je reflecteert te veel op jezelf: Je beschuldigt jezelf veel te snel, je betreft het al gauw op jezelf. Maar in feite kun je het dan niet meer in de juiste proportie zien. Soms heeft dat ook te maken met de mate waarin je op afstand naar zaken kunt kijken. Maar natuurlijk ook met zelfvertrouwen, zelfrespect en zelfwaardering.
-
Energiehuishouding
Je voelt je energieloos, lusteloos en futloos en dit was je net even teveel. Kortom: je was vermoeid, jouw energieniveau was niet op orde en daarom kon je maar moeilijk verdragen dat je kritiek kreeg.
-
Gevoelig
Je bent erg gevoelig of misschien zelfs hooggevoelig: kritiek komt bij jou spijkerhard binnen en je kunt er dagen mee rondlopen!
Waarom is kritiek ontvangen moeilijk?
Kritiek ontvangen is vaak moeilijk omdat er een relatie ligt tussen kritiek, onze behoefte aan waardering en angst voor afwijzing. Jij en ik hebben behoefte aan waardering. We willen gezien en gehoord worden. Kritiek wordt dan vaak ervaren als een inbreuk op die behoefte aan waardering, met als gevolg:
- Je voelt je snel afgewezen of aangevallen.
- Je voelt je snel gekleineerd of onderuitgehaald.
- Je reageert bijzonder snel als iemand iets over jou zegt.
- Je denkt al snel dat je alles verkeerd hebt gedaan.
- Je streeft ernaar om aan de verwachtingen van anderen te voldoen en niemand teleur te stellen.
- Je hebt de neiging om kritiek persoonlijk op te vatten, zelfs als het niet op jou gericht is.
- Je voelt je defensief en hebt de neiging om in de verdediging te schieten als je kritiek ontvangt.
- Je vermijdt vaak situaties waarin je mogelijk kritiek kunt krijgen om confrontaties te voorkomen.
Dieperliggend is de vraag: hangt de behoefte aan waardering af van hoe je naar jezelf kijkt? Of haal je de waardering uitsluitend op bij andere mensen? Iemand zei onlangs: 'Het is toch fijn dat je gewaardeerd wordt.' Mijn antwoord was: 'Ja, maar niet als je afhankelijk bent van de waardering van anderen.' Als kritiek negatief is, op de persoon gericht, niet-constructief of ongenuanceerd, dan denk ik dat je het wel naast je neer mag leggen. Dat vertelt meer over de bezorger van de kritiek dan over jou. Als kritiek constructief is, is het opbouwend en draagt het bij aan groei en ontwikkeling.
Kortom: jouw leerdoel is hoe je beter met kritiek kunt omgaan.
Hoe reageer je?
Hoe reageer je? Ik noem een paar mogelijkheden:
- Je klapt dicht, je weet niet meer wat je moet zeggen. Je loopt weg, trekt de deur achter je dicht met een harde klap, en stopt je hoofd onder het kussen terwijl je jezelf wegkruip.
- Je bent verward en kunt uren of zelfs dagen in verwarring en twijfel over jezelf doorbrengen.
- Je slaat terug en wordt boos of agressief, zeggende: "Kijk eens naar jezelf."
- Je schiet meteen in de verdediging en begint alles uit te leggen en te verantwoorden.
- Je biedt meteen je excuses aan, roepend: "Sorry."
- Je probeert met bewijzen te komen van je goede bedoelingen.
Het geheim van kritiek
Weet je dat mensen vaak kritiek geven omdat:
- Er iets is dat niet aan hun verwachtingen voldoet.
- Het loopt anders dan ze hadden gedacht.
- Ze zijn onzeker over iets of over zichzelf.
- Ze twijfelen aan de goede afloop van iets.
- Ze hebben geen grip op de situatie en menen de controle kwijt te raken.
Weet je ook dat kritiek meer zegt over degene die kritiek geeft dan over degene die kritiek ontvangt?
Relativeren
Alles nog heel? Geen bloempotten gesneuveld? Dan ga ik verder. Een mooi leerdoel voor jou is relativeren. Dat betekent dat je kritische opmerkingen in de juiste proportie leert zien. Het is goed om je te realiseren dat kritiek ook veel over de kritiekgever zegt.
En natuurlijk is loslaten ook een belangrijk leerdoel. Laat de verwachtingen van de ander los. Ze zijn niet van jou.
Een leerdoel komt nooit alleen!
Leerdoelen komen zelden alleen. Dat geldt ook hier. Vergelijkbare leerdoelen zijn:
- Ik zoek voortdurend bevestiging
- Ik wil het iedereen naar de zin maken en heb last van pleasegedrag
- Ik wil meer uitgaan van mezelf en me minder laten leiden door wat anderen van mij vinden
Leerdoelen assertiviteitstraining
De Steven heeft nog andere leerdoelen ontwikkeld voor de training assertiviteit.
Ebook of webinar
Meer weten over assertiviteit?
- volg ons webinar over assertiviteit
- bestel ons ebook over assertiviteit
Of bekijk onze training assertiviteit!
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching (www.desteven.nl). Op deze website tref je meer dan 2000 blogs over persoonlijke ontwikkeling, loopbaan, leiderschap, teamontwikkeling, hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
