home / persoonlijke ontwikkeling / feedbackvaardigheden / opbouwende kritiek

Opbouwende en constructieve kritiek geven: hoe doe je dat?

Opbouwende en constructieve kritiek is van essentieel belang en draagt bij aan verbetering, ontwikkeling, groei en leren. Constructieve kritiek is ondersteunend, aanmoedigend en stimulerend. Aan de andere kant hebben we kritiek die afbreekt, ontmoedigt, demotiveert of ondermijnt. In dit artikel zal ik uitleggen hoe je opbouwende en constructieve kritiek kunt geven.

Kenmerken van opbouwende kritiek

Opbouwende kritiek heeft de volgende kenmerken:

• Het is specifiek en vermijdt algemene bewoordingen. Zeg dus niet: 'Ik vind de parkeerplaats een rommeltje', maar wel: 'Ik denk dat het onkruid op de parkeerplaats moet worden verwijderd.'
• Het is respectvol en richt zich niet op de persoon.
• Het is aanmoedigend, stimulerend en ondersteunend.
• Het is gericht op verbetering en biedt suggesties, alternatieven of oplossingen aan.
• Het is gebaseerd op feiten en waarnemingen, niet op aannames of vooroordelen.

Bewustwording voor de kritiekgever

Als kritiekgever is het belangrijk om je bewust te zijn van enig inzicht. Ten eerste: realiseer je dat niet iedereen jouw kritiek altijd zal waarderen. Ten tweede: besef dat jouw kritiek voortkomt uit jouw eigen perceptie, verwachtingen en behoeften. Dit betekent niet dat dit onbelangrijk is maar het is essentieel om bescheidenheid te tonen voordat je kritiek levert op anderen. De toon waarop je kritiek geeft, speelt namelijk een cruciale rol. Een belerende, betuttelende en betweterige toon zal anderen niet positief beïnvloeden, maar eerder ontmoedigen. Zoals iemand ooit zei: 'Ik voelde me zo aangevallen; het maakte me letterlijk ziek.'

Een derde punt om te onthouden is dat de ontvanger van kritiek de vrijheid heeft om deze op zijn/haar eigen manier te accepteren. Hoewel je constructieve kritiek kunt bieden, kan de ontvanger ervoor kiezen om deze al dan niet te omarmen.

Een vierde punt om te overwegen is dat, zelfs als je goedbedoelde opbouwende kritiek geeft, de ander zich soms aangevallen of afgewezen kan voelen. Dit ligt niet per se aan jou, maar het is jouw taak om de kritiek op een geschikte manier te communiceren.

Wanneer is kritiek constructief?

Het draait niet om het benoemen van fouten, maar om het aangeven van mogelijkheden tot verbetering. Je streeft naar verandering die bijdraagt aan ontwikkeling en verbetering.

Hier zijn enkele richtlijnen:

• Specificeer de kritiek en vermijd algemene uitspraken. Bijvoorbeeld: 'Je presentatievaardigheden zijn ondermaats', kan worden vervangen door: 'Toen je de beamer uitschakelde en je uit de losse pols ging presenteren, wist je je verhaal veel levendiger te brengen.'
• Vermijd persoonlijke aanvallen. In plaats van: 'Je bent zo snel op je teentjes getrapt dat het onmogelijk is om een eerlijk gesprek met je te voeren', kun je zeggen: 'Laten we een rustig gesprek voeren waarin we beiden onze standpunten kunnen delen.'
• Onderbouw je beweringen met feiten. In plaats van: 'Je bent altijd onbereikbaar en reageert nooit op tijd', kun je zeggen: 'Dit is al de derde keer dat ik je om de urenverantwoording heb gevraagd en dat vind ik vervelend.'
• Vermijd vergelijkingen met anderen. Bijvoorbeeld: 'Kijk naar Klaas; hij is veel jonger maar heeft veel meer leiderschapskwaliteiten', kan worden vermeden.
• Gebruik geen absolute termen zoals 'altijd' of 'nooit' en vermijd overdrijving. In plaats van: 'Sinds het nieuwe beleid is ingevoerd, zijn alle klanten vertrokken', kun je zeggen: 'Ik hoor dat klant A, B en C niet tevreden zijn met het nieuwe beleid en overwegen om te vertrekken.'

Constructieve en positieve kritiek is gericht op ontwikkeling

Ontwikkeling impliceert groei. Het gaat erom te versterken wat goed is, in plaats van te fixeren op wat fout is. Laat me dit illustreren met een levendig voorbeeld dat me doet denken aan Jacolien, die haar herinneringen deelde over een cruciaal moment in haar opleiding tot psychosociaal werker.
'In de tijd dat ik bezig was met mijn opleiding tot psychosociaal werker, staat er een bijzonder evaluatiegesprek in mijn geheugen gegrift. Het was een gesprek met mijn mentor, waarin we de proeftrajecten die ik had uitgevoerd bespraken. Het was een moment waarop mijn zelfvertrouwen op het spel stond.
Terwijl we het gesprek voerden, bekritiseerde mijn mentor mijn prestaties en gaf aan dat mijn inspanningen ontoereikend waren. Het voelde alsof al mijn harde werk en toewijding in één klap teniet werden gedaan. De teleurstelling was overweldigend, en ik voelde me machteloos. Mijn mond viel dicht, en ik wist niet hoe ik moest reageren.

Gelukkig was mijn mentor begripvol. Hij zag dat ik overstuur was en vroeg me wat er precies aan de hand was. In mijn emotionele toestand kon ik amper antwoord geven. Hij stelde vast dat hij mij onverwacht met een extra traject had verrast en begreep dat dit me overweldigde. Maar hij had nog meer te zeggen.
Hij gaf aan dat hij inderdaad hogere verwachtingen had van mijn prestaties, niet omdat hij me wilde veroordelen, maar omdat hij geloofde in mijn potentieel. Hij wilde dat ik mijn capaciteiten volledig benutte en zag in dat mijn werkstukken tot dan toe niet mijn ware kunnen weerspiegelden. Zijn woorden waren geruststellend, en hij benadrukte dat zijn kritiek voortkwam uit de wens om mij te zien groeien en slagen.
Dit gesprek, hoewel moeilijk op dat moment, bleek een keerpunt te zijn in mijn opleiding. Het herinnerde me eraan dat constructieve kritiek, zelfs als die aanvankelijk pijnlijk is, vaak een middel is om groei en verbetering mogelijk te maken. Het was een ervaring die me hielp mijn zelfbeeld te versterken en me aan te moedigen om mijn best te doen in mijn verdere studie en carrière als psychosociaal werker.'
Dit voorbeeld illustreert het belang van constructieve kritiek bij het stimuleren van ontwikkeling.

Soms moet je duidelijk zijn

Het innemen van een standpunt is niet altijd verkeerd. Zoals Jaap zei tijdens het directieoverleg: 'Ik vind dit plan echt niet goed, en we gaan het zo ook niet uitvoeren.' Dat is beslist en sturend, maar soms is dat de enige optie als er geen andere mogelijkheid is.