Negatief zelfbeeld: hoe kom je er vanaf?
Heb je last van een negatief zelfbeeld? Wil je werken aan een positief zelfbeeld? In dit artikel ga ik in op:
- Zelfbeeld definitie: Wat is een zelfbeeld?
- Kenmerken van een negatief zelfbeeld
- Zelfbeeld ontstaat bij de gratie van anderen
- Voorbeelden laag zelfbeeld
- Oorzaken van negatief zelfbeeld
- Hoe je een laag zelfbeeld kunt voeden
- Gevolgen van een laag zelfbeeld
- Jezelf met anderen vergelijken
- Hoe een positief zelfbeeld te ontwikkelen
- Leerdoelen voor een positief zelfbeeld
Een beeld van je zelf: wat is zelfbeeld?
Een zelfbeeld is een combinatie van ideeën, gedachten en overtuigingen die je over jezelf hebt. Het is een beeld (zeg maar een plaatje of een video) waarop staat hoe jij tegen jezelf aankijkt. Ieder mens heeft een zelfbeeld. Dat kan een positief zelfbeeld zijn, maar het kan ook een negatief zelfbeeld zijn. Het is dus heel belangrijk hoe je met jezelf praat, maar ook hoe je over jezelf praat.
Kenmerken van een negatief zelfbeeld
Ik noem wat kenmerken die passen bij een negatief zelfbeeld:
- Je bekritiseert jezelf voortdurend.
- Je hebt last van zelftwijfel.
- Je trekt je terug uit sociale situaties omdat je denkt dat je niet leuk genoeg bent of omdat je onaantrekkelijk of niet interessant genoeg bent.
- Je haalt jezelf voortdurend onderuit.
- Je doet zelfvervullende voorspellingen maar dan in negatieve zin: je denkt dat je zult falen of dat je afgewezen wordt.
Training assertiviteit
Ben je geïnteresseerd in het volgen van een assertiviteitstraining? Onze individuele coaching richt zich op jouw specifieke leerdoelen.
Aarzel niet en neem contact met ons op voor uitgebreide informatie!
Doe de assertiviteitstest!
Hoe assertief ben jij? Ontdek het nu met onze gratis online test! Ontvang direct de resultaten in je inbox.
Zelfbeeld ontstaat bij de gratie van anderen
Liesbeth Woertman (hoogleraar psychologie) zegt ergens in een radio-programma: ‘Zelfbeeld bestaat bij de gratie van anderen’. Je kunt haar visie terugvinden in haar boek getiteld: Psychologie van het uiterlijk.
Ons zelfbeeld is geen "zelf"-beeld, maar eerder een spiegelbeeld, gevormd door de ogen van de mensen om ons heen. Ons zelfbeeld is ontstaan door de blik van anderen. Toen we geboren waren, hadden we geen zelfbeeld. Sterker nog: we worden geboren zonder enig zelfbesef. Terwijl we opgroeien worden we gespiegeld en beginnen we onszelf te zien zoals anderen dat doen. En daarmee begint de dialoog met ons zelfbeeld.
Jouw zelfbeeld is dus een bouwwerk opgebouwd uit andermans blikken, woorden en verwachtingen. We vergelijken ons zelf met anderen. Jouw identiteit staat altijd in relatie met anderen.
Je bent gereserveerd omdat je merkt dat anderen heel gemakkelijk op anderen afstappen. Je kunt niet zo goed leren omdat je merkt dat anderen sneller zijn. Je bent verlegen omdat anderen zeer welbespraakt zijn. De ander legt gemakkelijk contact en jij doet dat niet.
Maar wat zegt dat over wie ik werkelijk ben? Daar ligt de kern: ons zelfbeeld is vaak een optelsom van wat we denken dat anderen van ons zien. Het is niet wie we werkelijk zijn, maar wat we hopen – of vrezen – dat we zijn. Dat kan een strijd opleveren, een gevecht met die vele stemmen in ons hoofd. Die fluisteren: Je moet voldoen. Je moet passen. Je moet anders zijn.
Voorbeeld van een negatief beeld
Ik geef je wat voorbeelden van een negatief zelfbeeld:
- Ik ben ongeschikt voor deze functie.
- Ik vind nooit een andere baan.
- Ik zal nooit wennen op de nieuwe afdeling.
- Ik ben niet zo’n prater in de groep.
- Wij zijn maar gewone mensen (niks mis mee maar vaak wordt bedoeld: de appel valt niet ver van de boom).
- Ik moet nog zien of het wat wordt.
- Ik heb maar een Mbo-opleiding.
- Och, dit is typisch weer iets voor mij.
- Iedereen is tegen mij.
- Ik vind mezelf raar of lelijk.
- Ik ben veel te dik of te dun.
- Ja dat kan ik niet.
- Ik ben te verlegen om nieuwe mensen te ontmoeten.
- Mijn mening doet er niet toe; niemand luistert naar mij.
- Ik kan niet omgaan met kritiek; het maakt me kapot.
Oorzaken van negatief denken over jezelf
- Het hond-aan-schrikdraad-effect: Je vergelijkt nare ervaringen en huidige omstandigheden met situaties en ervaringen uit het verleden (het hond-aan-schrikdraad-effect). Omdat je vroeger negatieve ervaringen hebt gehad, neem je aan dat dit nu ook het geval zal zijn.
- Negatieve opvoeding: Je bent vroeger thuis vaak op een negatieve manier benaderd.
- Pesten op school: Op school ben je gepest, wat voor jou een traumatische ervaring is geweest.
- Gevoel van anders zijn: Als kind heb je je altijd al anders gevoeld dan andere kinderen en had je weinig aansluiting bij leeftijdsgenoten.
- Ongehoord en ongezien voelen: Je hebt je niet gehoord en gezien gevoeld, zowel thuis als op school.
- Constante vergelijking met anderen: Je hebt je constant vergeleken met anderen, zowel thuis als op school.
- Externe verwachtingen: Je wilde voldoen aan het beeld van hoe andere mensen dachten dat je zou moeten zijn.
- Imitatie van ouders: Je wilde voldoen aan het beeld van hoe andere mensen dachten dat je zou moeten zijn.
- Omgaan met negatieve mensen: Je hebt te veel tijd doorgebracht met mensen die jou op een negatieve manier benaderden.
- Gebrek aan assertiviteit: Je vond het moeilijk om voor jezelf op te komen en je eigen behoeften en grenzen duidelijk te communiceren.
- Zelfkritiek: Je had de neiging om jezelf streng te beoordelen en bekritiseren.
- Perfectionisme: Je streefde voortdurend naar perfectie en kon moeilijk tevreden zijn met je eigen prestaties.
Negatief zelfbeeld voeden: affirmaties en negatieve zelfpraat
Negatieve zelfbeeldpatronen kunnen zichzelf versterken en onderhouden als we niet actief proberen ze te doorbreken. Het is vergelijkbaar met het laten groeien van onkruid in je mentale tuin. Affirmaties en negatieve zelfpraat kunnen een rol spelen in het voeden of bestrijden van een negatief zelfbeeld.
Zelfsabotage
Zelfsabotage is als het onbedoeld omverwerpen van bloempotten in je mentale tuin, allemaal als gevolg van diepgewortelde negatieve overtuigingen. Wat is zelfsabotage? Wil je wat voorbeelden? En waarom doe je het? Wat brengt het met zich mee?
Lees mijn artikel over zelfsabotage.
Gevolgen van een negatief beeld over jezelf!
Negatieve gedachten werken belemmerend en beperkend. Het kan zover gaan dat je gaat denken voor een ander. Een voorbeeld is: ‘dit voorstel hoef ik niet te doen want dat krijg je er bij ons toch niet door’. Dit zijn irrationele gedachten. Andere voorbeelden die ook belemmerend werken:
- Die opleiding hoef ik niet te doen, dat haal ik toch niet.
- Ik blijf maar zitten waar ik zit, een andere baan vind ik niet weer.
- Op mijn leeftijd hoef je niet te zoeken naar een baan: niemand zit meer op mij te wachten.
- Ik heb maar niks gezegd tijdens het werkoverleg: het helpt toch niet.
Oorzaak: jeugdervaringen
Het beeld dat ik over mijzelf heb is ontstaan in jouw jeugd. Deze beelden hebben zich vastgezet in jouw hoofd en zijn doorgaans hardnekkig. Een zelfbeeld ontstaat door twee aspecten, namelijk wat anderen over je zeggen en door jouw eigen ervaring. Voorbeeld:
- Rianne was in de klas erg stil en bescheiden. Ze vond het moeilijk om zich spontaan te uiten. In het sociale verkeer merkte ze zelf wel op dat andere kinderen dat wel deden. Op de rapportbespreking kwam het aan de orde. De leraar zei tegen de ouders van Rianne dat het hem opviel dat ze een beetje teruggetrokken was. De eigen ervaring van Rianne werd dus bevestigd door de omgeving (ouders en school).
- Piet kwam uit een groot gezin. Hij had vier broers die glansrijk waren geslaagd voor het VWO. Voor Piet was deze lat te hoog. Hij ging naar het VMBO. De ouders van Piet vertelden regelmatig tijdens de gebruikelijke visites dat Piet eigenlijk nog het minst goed kon leren van de vijf kinderen.
De vicieuze cirkel van negatief denken over jezelf
Negatief denken is een vicieuze cirkel. Ik zal het proberen uit te leggen:
- We gaan even terug naar het voorbeeld van Rianne. Zij was stil in de klas, merkte dat zelf reeds op als ze zichzelf met andere kinderen vergeleek. Het beeld dat ze over zichzelf creëerde, werd bevestigd door de leraar en haar ouders. Het zelfbeeld werd dus extra sterk ingeprent waardoor ze het nog moeilijker vond om spontaan af te stappen op andere kinderen. Ze ging er tegenop zien, hikte tegen nieuwe contacten aan, waardoor het nog stroever ging dan voorheen met als gevolg dat ze dacht: "Zie je wel dat ik het niet goed kan." Dit beeld werd nogmaals bevestigd door ouders en school.
- Piet had het beeld overgenomen dat hij niet zo goed kon studeren omdat hij voortdurend vergeleken werd met zijn vier broers. Dit beeld beïnvloedde zijn prestaties en Piet bleef zitten in VMBO 3. "Zie je wel", dacht Piet, "Ik kan toch niet zo goed leren".
Jezelf met anderen vergelijken
Vergelijk je jezelf vaak met anderen? Altijd maar bezig met wat een ander beter kan? Merk je dat dit veel energie kost en dat het ten koste gaat van jouw zelfvertrouwen?
Ans (44): Wat het met je doet als je ouders boos zijn om slechte cijfers
Als kind haalde ik vaak slechte cijfers, en dat bleef niet onopgemerkt. Mijn ouders waren altijd boos als ik met een onvoldoende thuiskwam. Het maakte niet uit of ik mijn best had gedaan; het resultaat telde. Die boosheid voelde als een storm die over me heen raasde. “Waarom kun je niet gewoon harder werken?” of “Ben je wel slim genoeg voor deze school?” waren vragen die keer op keer terugkwamen. Ik voelde me klein, alsof ik nooit goed genoeg was.
De impact op mijn zelfbeeld
Die periodes van boosheid en teleurstelling hebben diepe sporen nagelaten. Het gevoel dat ik altijd tekortschoot, begon zich langzaam maar zeker vast te zetten in mijn zelfbeeld. Ik ging geloven dat mijn waarde afhing van wat ik presteerde, en niet van wie ik was. Als ik een goed cijfer haalde, voelde ik me even trots. Maar dat gevoel was vluchtig, want de volgende toets kwam er al snel aan. Een slecht cijfer betekende weer een stortvloed van kritiek en teleurstelling.
Op een gegeven moment begon ik mijn ouders’ boosheid te internaliseren. Hun stemmen werden mijn innerlijke criticus. “Je bent niet slim genoeg” en “Je zult nooit iets bereiken” waren gedachten die ik mezelf jarenlang voorhield. Het heeft me ontzettend onzeker gemaakt. Die onzekerheid ging niet alleen over school, maar trok door naar andere gebieden in mijn leven. Zelfs nu, op mijn 44e, worstel ik soms met het gevoel dat ik moet bewijzen dat ik iets waard ben.
Hoe ik het heb verwerkt
Pas jaren later, tijdens een traject met een coach, begon ik de patronen te herkennen. Ik zag hoe de boosheid van mijn ouders niet alleen over mijn cijfers ging, maar ook over hun eigen angsten en verwachtingen. Zij wilden dat ik een goede toekomst had en dachten dat strenge discipline de oplossing was. Maar die aanpak heeft mij juist belemmerd.
Het kostte tijd en zelfreflectie om te zien dat mijn waarde niet afhangt van prestaties. Mijn coach leerde me om mijn innerlijke criticus te herkennen en om milder naar mezelf te kijken. Het was een proces van loslaten en opnieuw opbouwen. Ik heb geleerd dat fouten maken mag en dat ik daarvan kan groeien. Die lessen probeer ik nu door te geven aan mijn eigen kinderen. Bij hen probeer ik juist te benadrukken dat hun inzet belangrijker is dan het resultaat.
De spiegel voor anderen
Als ik terugkijk, had ik gewild dat mijn ouders hun boosheid konden loslaten en in plaats daarvan interesse hadden getoond in wat ik nodig had. Ik begrijp nu dat zij vanuit liefde handelden, maar ik zie ook hoe die aanpak mijn zelfbeeld heeft aangetast. Dit ervaringsverhaal wil ik delen om andere ouders bewust te maken van de impact die boosheid en kritiek kunnen hebben. Soms is het goed om stil te staan bij wat je eigen emoties en verwachtingen doen met je kind. Want wat ik als kind nodig had, was geen boosheid, maar begrip en vertrouwen.
Vergelijking met anderen
- Anderen hebben meer gestudeerd dan jij: ze hebben zelfs een HBO-opleiding.
- De ander is welbespraakt en kan zich zo gemakkelijk binnen groepen voortbewegen (in jouw ogen).
- Anderen leggen gemakkelijk contact.
- De ander is ad-rem, en jij bent dat niet.
- De ander kan carrière maken, want die heeft zoveel talenten.
- De ander verdient veel geld of heeft zich veel materiële zaken verworven.
- De ander kan van alles wat jij niet kunt.
Kortom: anderen hebben het gemaakt in jouw ogen!
Waarom doe je het?
Ik noem een paar redenen waarom je jezelf altijd spiegelt aan de ander. Kijk maar eens of je er iets van herkent!
- Je voelt je heel erg klein, je hebt weinig zelfvertrouwen en je voelt je erg onzeker. In jouw hoofd maak je de ander onnodig erg groot. Maar natuurlijk maak je jezelf erg klein.
- Je bent afgunstig. De ander heeft iets wat jij mist. De ander kan iets wat jij niet kunt of de ander bezit iets wat jij niet hebt.
- Je wordt te weinig uitgedaagd en daarom ben je altijd met anderen bezig.
Positief zelfbeeld: hoe creëer je dat?
Een positief zelfbeeld is het tegenovergestelde van een negatief zelfbeeld. Positief over jezelf leren denken draagt bij aan een positief gevoel over jezelf, maar ook aan de mate van plezier die je in jouw leven ervaart. Maar hoe kom je zover? Hier zijn een paar tips:
- Stop met het voeden van je eigen onzekerheid.
- Beëindig negatieve zelfspraak en ontwikkel positieve zelfspraak.
- Train jezelf in positieve gedachten door middel van affirmaties.
- Omring jezelf met positief ingestelde mensen.
- Stel realistische doelen voor jezelf en werk eraan om ze te bereiken. Het behalen van doelen geeft een gevoel van voldoening en zelfvertrouwen.
- Richt je aandacht op activiteiten waar je talent voor hebt en die je leuk vindt.
In feite gaat het om het doorbreken van een negatieve vicieuze cirkel.
- Schrijf eens op welke negatieve gedachten je hebt over jezelf
- Werk per negatieve gedachte eens uit hoe je aan dit beeld gekomen bent
- Vraag jezelf eens af in hoeverre deze gedachte of dit beeld realistisch is: negatieve gedachten over jezelf zijn vaak verre van realistisch namelijk.
Voorbeelden van een positief zelfbeeld
Ik noem wat voorbeelden van een positief zelfbeeld:
- Ik ben geschikt voor deze functie.
- Ik kan een andere baan vinden.
- Ik zal snel wennen op de nieuwe afdeling.
- Ik kan goed luisteren en bijdragen in groepen.
- We zijn allemaal uniek en speciaal op onze eigen manier.
- Ik ben hoopvol over hoe dit zal uitpakken.
- Mijn Mbo-opleiding heeft me veel geleerd en is waardevol.
- Dit is een uitdaging die ik kan aangaan.
- Mensen zijn niet tegen me; ze hebben respect voor me.
- Ik ben gezond en zorg goed voor mezelf.
- Ja, ik kan dat leren.
- Ik ben bereid nieuwe mensen te ontmoeten en vrienden te maken.
- Mijn mening telt en anderen waarderen wat ik te zeggen heb.
- Ik kan omgaan met kritiek en het helpt me groeien en verbeteren.
E-book: Mag ik er twee kilo zelfvertrouwen bij?
Heb je ooit gewenst dat je twee kilo extra zelfvertrouwen kon hebben? Dan is dit e-book een aanrader. Maar laten we duidelijk zijn: zelfvertrouwen is geen kant-en-klaar product dat je kunt kopen. Zelfvertrouwen ontwikkel je!
In dit boek duiken we diep in de wereld van een positief zelfbeeld en behandelen we 21 oorzaken van zelftwijfel. We ontrafelen de vicieuze cirkel waarin mensen gevangen kunnen zitten, en laten zien hoe gedrag kan bijdragen aan een negatief zelfbeeld.
Leerdoelen om een positief zelfbeeld te ontwikkelen
Welke leerdoelen horen bij een negatief zelfbeeld? Uiteraard: hoe krijg je een positief zelfbeeld? Maar dat heeft verwantschap met onderstaande leerdoelen:
-
Zelfaanvaarding
Zelfaanvaarding is een dieper liggend leerdoel wanneer het gaat over positief denken over jezelf. Kan ik mezelf aanvaarden zoals ik ben? Ik kan het ook anders vragen: waarom wijs je jezelf eigenlijk steeds af? Waarom heb je voortdurend kritiek op jezelf? Waarom kun jezelf niet in de armen sluiten en zeggen: ik ben OK?
-
Zelfwaardering
Zelfwaardering heeft veel te maken met zelfaanvaarding. Maar de vraag is: haal je de waardering uit wie je bent als mens? Of haal je waardering uit wat je doet of presteert? Mensen die waardering halen uit wat ze doen, leggen de lat vaak erg hoog voor zichzelf. Ze hebben voortdurend het gevoel dat ze zich bewijzen moeten tegenover zichzelf en tegenover anderen. Maar je hoeft je niet te bewijzen! Je bent zo al OK. Zelfs al zou je er nog 20 diploma's bij halen en zelfs al zou je de hoogste functie bekleden die je maar kunt bedenken. Daarom waarderen anderen jou niet. Anderen waarderen je om wie je bent en wat je betekent voor anderen.
-
Realistische kijk op jouw eigen kwaliteiten
Belangrijk is om een realistische kijk op jouw eigen kwaliteiten te ontwikkelen, dus op jouw eigenschappen en vaardigheden. Je hoeft je niet groter voor te doen dan je bent, maar je hoeft je ook niet kleiner te maken dan nodig is.
Leerdoelen assertiviteitstraining
De Steven heeft nog andere leerdoelen ontwikkeld voor de training assertiviteit.
Ebook of webinar
Meer weten over assertiviteit?
- volg ons webinar over assertiviteit
- bestel ons ebook over assertiviteit
Of bekijk onze training assertiviteit!
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching (www.desteven.nl). De Steven is specialist in persoonlijke ontwikkeling, loopbaan, leiderschap, teamontwikkeling, HSP, HB. Bekijk ook onze webshop met e-books, webinars, online trainingen en testen (webshop.desteven.nl).
