home / persoonlijke ontwikkeling / autonomie / kritiek

Kritiek geven en ontvangen: hoe doe je dat?

Kritiek geven en ontvangen is een veel voorkomend leerdoel zowel in teams als individueel. Bovendien is het vaak een onderwerp voor de training communicatie, teamontwikkeling, autonomie en persoonlijk leiderschap.

Betekenis en definitie

Kritiek: wat is dat eigenlijk? Kritiek kan een afkeuring zijn van iets of een aanwijzing van een gebrek. Het kan een aanwijzing zijn van mogelijke gebreken die je constateert. Het kunnen aanmerkingen zijn op iets of iemand. Vaak is kritiek erop gericht om een verandering te bewerkstelligen. Je wilt de situatie veranderen of je wilt de persoon veranderen. Kritiek is dus heel wat anders dan feedback. Feedback is er niet op gericht om iemand of iets te veranderen. Vaak wordt gesproken over het brengen van positieve kritiek. De praktijk leert echter dat kritiek uiten vaak op een negatieve manier gaat zelfs al zijn de bedoelingen erachter positief.

Kritiek geven

Bij het geven van kritiek gaat het om gelijkwaardigheid en respect. Dat wil zeggen: je speelt het niet op de man of vrouw en je houdt je bij de feiten. Gebeurt dat niet dan zie ik een tweetal situaties ontstaan:

 

Leerdoelen

Mogelijke leerdoelen zijn:

• positief opbouwende kritiek leren geven
• op een goede wijze duidelijk maken dat je goede bedoelingen hebt wanneer je kritiek geeft
• voorkomen dat je de criticaster bent
• op een goede wijze kritiek ontvangen en voorkomen dat je verkeerd reageert
• voorkomen dat je kritiek persoonlijk opvat
• voorkomen dat je direct in de verdediging schiet of in de aanval
• voorkomen dat je kritiek teveel op jezelf betrekt

Enkele leerdoelen omtrent het geven en ontvangen van kritiek heb ik voor jou uitgewerkt gericht op communicatie, gesprekstechnieken en feedbackvaardigheden.

Behoeften als basis

De basis voor het geven van kritiek ligt in feite bij jouw behoeften van jezelf en bij de behoeften die je constateert bij anderen. Is er een mismatch tussen jouw behoeften en behoeften van de ander? Blijkbaar wel anders ben je niet uit op een verandering.

Ik duid dit met een voorbeeld. Je ergert je aan de rotzooi in de woonkamer. Jouw behoefte aan ordelijkheid wordt niet vervuld. Je voelt ergernis (behoeften en gevoelens gaan altijd samen). Belangrijk is dat je in jouw communicatie aansluit op de werkelijke behoefte. Dat is het verschil in positieve en negatieve kritiek.

Positieve kritiek

Positieve kritiek sluit aan op de behoefte die je ervaart. Je vertelt wat je wilt (in plaats van dat je vertelt wat je niet wilt). Voorbeelden:

• Ik zou het bijzonder op prijs stellen dat de woonkamer er netjes uitziet (eigen behoefte verwoorden).
• Wat zouden jullie er van vinden dat we er met elkaar voor zorgen dat we de woonkamer voortaan netjes houden? (proberen aan te sluiten bij de behoeften van de ander).
• Of een combinatie: Ik zou het bijzonder op prijs stellen dat de woonkamer er netjes uitziet. Wat zouden jullie er van vinden dat we er met elkaar voor zorgen dat we de woonkamer voortaan netjes houden?

Negatieve kritiek

Negatieve kritiek sluit niet aan op de werkelijke behoeften. Je vertelt in dat geval vooral wat je niet wilt of je beschuldigt de ander. Voorbeelden?

• sorry, hoor, ik bedoel het hartstikke positief maar ik vind dat jullie er een rotzooi van maken in de woonkamer (dit is negatieve kritiek in een positief jasje)
• ik probeer de boel steeds netjes te houden maar wat ik ook doe: ik zie dat jullie er geen waarde aan hechten (klagen!)

Leren om kritiek te ontvangen

Kritiek ontvangen op de juiste wijze is een leerdoel voor veel mensen. Hoe ontvang je kritiek? Voel je je snel aangevallen? Betrek je het op jezelf? Schiet je snel in de verdediging. Of juist in de aanval?

Hoe reageer je?

 Eerst dit: hoe de ander zich ook gedraagt bij het uiten van kritiek, laat je niet raken en laat je niet meesleuren in de emoties van anderen. Persoonlijk leiderschap of autonomie betekent dat je niet te intimideren bent door anderen en dat je je niet laat meesleuren in de gevoelens van andere mensen.

Een tweetal reacties breng ik onder jouw aandacht.

• Je klapt dicht en je weet niets meer te zeggen of je betrekt het teveel op jezelf (je stelt je onder de ander)
• Je slaat terug en zegt: kijk ook maar eens naar jezelf! (je stelt je boven de ander)

Het zijn voorbeelden van ineffectieve communicatie. Daardoor houd je de vicieuze cirkel in stand. De kunst is om te leren: wat bedoelt de ander? Wat wil de ander zeggen tegen jou? Wat zegt het over je als je deze kritiek krijgt?

Persoonlijke aanval

Veel mensen vinden het moeilijk om kritiek te krijgen. Vaak ervaart men het als een persoonlijke afwijzing of voelt men zich persoonlijk aangevallen. Wanneer je je te persoonlijk aangesproken voelt wanneer je kritiek krijgt, identificeer je jezelf teveel met de inhoud van de boodschap. De kritiek betrek je teveel op jezelf. In feite hoor je niet eens meer wat er gezegd wordt, zo ben je met jezelf bezig. Relativeren is dus een hulpmiddel.

Op de persoon gespeeld

Kritiek waarbij op de man of vrouw wordt gespeeld heeft geen enkele zin. Mensen geven kritiek omdat ze willen dat de situatie of een persoon verandert. Maar wanneer men het op de man of vrouw speelt bereikt men niets. Wanneer je negatieve kritiek krijgt, is het goed om te beseffen dat het ook iets over de ander zegt. De vraag is of de ander het wel zo negatief bedoelt of dat hij/zij het moeilijk vindt om kritiek te geven.

Kritiek en het autonomieproces

• Gevoelens

  Kritiek kan allerlei negatieve gevoelens oproepen zoals:

  • ik voel me aangevallen
  • ik voel me afgewezen
  • Ik voel me minder dan een ander
  • ik doe het nooit goed
  • ik voel me gekleineerd
  • ik kan het niet van me afzetten en loop er dagen mee rond

• Hoogsensitief en kritiek

  Mensen die hoogsensitief zijn ervaren kritiek vaak als vervelender dan andere mensen. Ze kunnen zich helemaal laten meevoeren in hun negatieve gevoelens. Dagen lopen ze ermee rond.

Relatie met jouw persoonlijke eigenschappen: kritisch

Kritiek geven heeft ook te maken met jouw karakter oftewel met jouw persoonlijke eigenschappen. Ben je van nature kritisch, alert en waakzaam? Dan zul je je niet maar zo wat aan laten praten. Jouw valkuil is dat je over-kritisch bent. Ben je daarentegen goed van vertrouwen? Dan ben je soms wellicht te weinig kritisch en zelfs naïef.