home / persoonlijke ontwikkeling / assertiviteit / assertief subassertief agressief / agressief

Agressief: meer dan vechten en slaan

Agressief is meer dan iemand een klap geven. Het is ook de toon die snijdt, de stilte die straft, de grap die net even venijnig prikt. In dit artikel laat ik je zien wat agressie is, hoe het zich uit in zichtbare en verborgen vormen, en wat jij kunt doen om het bij jezelf te herkennen en om te buigen. Het sluit aan op mijn artikel over assertief, subassertief en agressief.

Openlijke agressie: zichtbaar en luid

Openlijke agressie zie je en hoor je. En dat is wat de gemiddelde mens als agressief aanwijst. Je voelt het aan de spanning in de ruimte. Vaak is er boosheid, soms woede. De boodschap is: ik zet druk, jij moet wijken. Voorbeelden uit mijn praktijk:

• Schreeuwen, dreigen of denigrerend spreken in een overleg.
• Iemand overspoelen met argumenten, er doorheen praten en niet meer luisteren.
• Fysieke nabijheid gebruiken om te intimideren, bijvoorbeeld vlak voor iemand gaan staan.
• De ander overreden en overrulen. 
• Te directief zijn in de communicatie. 

Casus Peter: Peter (46) wordt fel wanneer hij onrecht ervaart. In het MT-overleg gaat zijn stem omhoog, zijn woorden worden scherper. Achteraf schaamt hij zich. Wat eronder zit? Een sterk rechtvaardigheidsgevoel en een gevoel van machteloosheid wanneer hij niet wordt gehoord.

Aanvallende communicatie is agressief

Aanvallend communiceren is een vorm van agressief gedrag. Het is vaak destructief en gericht op het beheersen of kwetsen van de ander. Het leidt zelden tot een oplossing en kan relaties blijvend beschadigen. Je kunt aanvallend communiceren door je boven de ander te plaatsen en te domineren. Of door te kwetsen met denigrerende, sarcastische of cynische opmerkingen. Andere vormen zijn:

• De integriteit of betrouwbaarheid van de ander in twijfel trekken.
• Oordelen en veroordelen.
• Beschuldigen en verwijten.
• Manipuleren of chanteren, inspelen op iemands gevoel.
• Overdrijven of dramatiseren.
• De ander bespotten.
• Doelbewust emotionele reacties uitlokken zoals angst, boosheid of verdriet.
• Intimideren door te dreigen, te schreeuwen of fysiek imponerend gedrag.
• Autoritair zijn: geen tegenspraak dulden, je wil opleggen.

Soms is het verpakt in een ‘goedbedoeld advies’ of een zogenaamd grappige opmerking, maar ook dat kan over iemands grens gaan. Aanvallende communicatie is vaak communicatie met een omweg: je deelt niet wat je zelf voelt of nodig hebt, maar legt de verantwoordelijkheid bij de ander.

Defensieve communicatie is ook agressief

Vaak denken we bij agressie aan de aanval: beschuldigen, dreigen, kleineren. Maar ook defensief reageren kan een agressieve lading hebben. Defensief communiceren is bedoeld als zelfbescherming. Je voelt je geraakt, onterecht bekritiseerd of aangevallen maar de manier waarop je reageert kan alsnog aanvallend overkomen.

Voorbeelden?

• Je gaat in de tegenaanval: “Kijk eerst eens naar jezelf” of “En jij dan?”.
• Je slaat terug met sarcasme of cynisme: “Ja hoor, jij weet het altijd beter”.
• Je onderbreekt fel om de ander de mond te snoeren.
• Je legt de schuld volledig bij de ander: “Het ligt allemaal aan jou”.

In al deze reacties zit een ondertoon van strijd: je wilt de ander op afstand houden, je positie verdedigen, misschien zelfs de ander uit evenwicht brengen. Daarmee verschuift je communicatie van bescherming naar aanval.

Wil je echt effectief reageren? Herken het moment waarop je in de verdediging schiet. Neem een pas op de plaats, hou het bij jezelf en benoem wat er bij jou gebeurt in plaats van te schieten op de ander. Zo voorkom je dat jouw defensie onbedoeld verandert in agressie.

Verborgen agressie: de stille variant in jezelf

Verborgen agressie noem ik ook wel passief-agressief gedrag. Je zegt ja, maar je doet nee. Je slikt je boosheid in, maar laat het voelen via omwegen. Het lijkt vriendelijk of neutraal, maar het schuurt. Zo uit verborgen agressie zich vaak:

• Sarcasme en cynisme, verpakt als “grapje”.
• Zwijgen (ook iemand doodzwijgen), traineren, afspraken “vergeten”.
• Informatie achterhouden of iemand negeren in de cc.
• Koude afstand: beleefd, maar kil en straffend.

Casus Sanne: Sanne (34) voelt zich regelmatig overruled door een collega. Ze durft het niet direct te zeggen. In plaats daarvan komt ze met kleine steekjes: “O, heb jij dat wéér zo bedacht?” Het lucht even op, maar lost niets op. Sanne bleek geen vaardigheidsprobleem te hebben. Ze had assertiviteit nodig om haar grens uit te spreken zonder steken uit te delen.

Relationele en digitale agressie

Agressie speelt ook in relaties en online. Relationeel door roddel, buitensluiting of reputatieschade. Digitaal door mailtjes met harde ondertoon, appjes met speldenprikjes of publieke sneren op social media. Het middel is anders, de impact is hetzelfde: onveiligheid, schaamte, isolatie.

• Roddelen en zwartmaken om positie te winnen.
• Publiekelijk afvallen in een chat of kanaal.
• “Reply all” inzetten om iemand terecht te wijzen.
• Iemand bespottelijk maken op facebook en de persoon taggen. 

Is agressief hetzelfde als krachtig? Nee.

Krachtig is duidelijk en begrenst zonder te schaden. Agressief duwt, dreigt of straft. Assertiviteit is het midden: ik sta voor mezelf én ik laat de ander in zijn waarde. Agressie gaat over grenzen. Assertiviteit gaat over grenzen bewaken en bespreken.

Waarom word je agressief?

Agressie is vaak een signaal van binnen. Er gebeurt iets wat raakt, bedreigt of schaadt. Als je geen woorden hebt of je onveilig voelt, zoek je andere uitwegen. Dat kan explosief zijn of onderhuids. Vraag is: wat probeert jouw agressie te beschermen? Veelvoorkomende onderstromen:

• Onrecht en machteloosheid: je voelt je niet gehoord of gepasseerd.
• Schaamte of angst: je camoufleert kwetsbaarheid met hardheid.
• Opgekropte emoties: jarenlang slikken mondt uit in uitbarstingen of stil verzet.
• Onveiligheid: je kiest voor controle in plaats van contact.

Signalen in jezelf: hoe herken je het op tijd?

Agressie kondigt zich meestal aan in je lijf en taal. Als je die vroege signalen serieus neemt, kun je bijsturen. Let op deze signalen:

• Kaken die klemmen, adem die hoog zit, vuisten die spannen.
• Snelle, scherpe taal, sarcastische grapjes die eigenlijk steken onder water zijn.
• Zwijgen terwijl je veel voelt, appjes uitstellen, mails “parkeren” als straf.

Het verschil met assertiviteit

Assertiviteit is eerlijk, direct en respectvol. Je spreekt uit wat je nodig hebt en je checkt wat de ander nodig heeft. Geen dreiging, geen straf. Je zegt niet harder, maar helderder wat voor jou van belang is. Dat vraagt om vaardigheid en om moed.

Wil je hier meer over lezen? Kijk dan bij assertief communiceren en bij grenzen aangeven.

Wat helpt om agressie om te buigen?

Eerst stilstaan, dan bewegen. Niet direct corrigeren, maar begrijpen wat eronder zit. Daarna kies je gedrag dat past bij wie je wilt zijn.

Stap 1. Stoppen en voelen

Voel wat er speelt voordat je handelt. Waar ben je bang voor? Wat doet pijn? Welke behoefte is geraakt? Alleen al benoemen helpt om te reguleren: “Ik merk dat ik boos ben omdat ik me gepasseerd voel.”

Stap 2. Veiligheid bouwen

Zoek de toon die de ander uitnodigt. Spreek in ik-taal. Kies een moment zonder publiek. Veiligheid is brandstof voor dialoog. Lees ook over defensief communiceren en hoe je dat doorbreekt.

Stap 3. Assertieve taal gebruiken

• Zeg wat je wél wilt horen of zien in plaats van te straffen.
• Stel grenzen kort en concreet.
• Vraag door en check de bedoeling van de ander.

Stap 4. Herstel wanneer je over de grens ging

Dat is geen zwakte, dat is leiderschap. “Mijn woorden waren te hard. Ik baal daarvan. Dit is wat ik wilde zeggen.” Herstel geeft lucht en vertrouwen.

Praktijkvoorbeelden: wat gebeurt er echt?

Casus Khalid: Khalid (29) houdt van tempo. Als anderen treuzelen, wordt hij kortaf. Zijn valkuil is drammen. We onderzochten zijn trigger: onduidelijkheid over rollen. Met heldere afspraken en de vaardigheid om eerst te vragen in plaats van te duwen, nam de spanning af en bleef zijn daadkracht overeind.

Casus Maaike: Maaike (41) trekt zich terug als ze kritiek krijgt. Ze mailt minder, komt later met input. Collega’s voelen zich afgestraft zonder woorden. Maaike leerde om feedback te ontvangen zonder te verdwijnen én om op tijd aan te geven wat kritiek met haar doet. De relatie knapte op.

Taal die olie op het vuur gooit

Sommige woorden doen meer dan je denkt. Ze zetten de ander in de verdediging of op de plaats. Vermijd generalisaties en labels. Wees concreet en checkbaar. Voorbeelden die ik vaak hoor:

• “Jij doet dit altijd zo.”
• “Iedereen vindt dat jij…”, gevolgd door vaagheid.
• “Ik zeg het alleen maar even”, met een steek eronder.

Beter is: “Gisteren in het overleg viel me op dat je mij drie keer onderbrak. Ik wil graag mijn punt kunnen afmaken. Hoe pakken we dat aan?”

Verborgen agressie ombuigen naar gezonde assertiviteit

Verborgen agressie vraagt om twee bewegingen: uit de schulp komen én je grens helder maken. Dat is spannend, maar het werkt verlichtend. Jij hoeft niet meer via omwegen te communiceren en de ander weet waar hij aan toe is. Handvatten die werken:

• Benoem je emotie en behoefte zonder verwijt. “Ik ben teleurgesteld. Ik heb duidelijkheid nodig.”
• Spreek af hoe jullie besluiten nemen en hoe je elkaar onderbreekt of juist niet.
• Gebruik hulpmiddelen als LSD: luisteren, samenvatten, doorvragen en NIVEA: niet invullen voor een ander.

Wat je vandaag al kunt doen

Kies één situatie waarin je meestal fel of stil wordt. Bereid een korte ik-boodschap voor. Vraag om een gesprek met als doel: begrip en een concrete afspraak. Kleine stappen die groot effect hebben:

• Eerst begrijpen, dan reageren. “Wat bedoelde je precies?”
• Kort, concreet, vriendelijk en duidelijk.
• Eén afspraak per gesprek, en daarop terugkomen.

Wanneer is het meer dan communicatie?

Soms is agressie een signaal van dieperliggende patronen: traumatische ervaringen, chronische onveiligheid, burn-out of langdurige overbelasting. Dan is het wijs om persoonlijke begeleiding te zoeken. 

Herkenningslijst: ben ik agressief of assertief?

Eerlijk kijken helpt. Deze herkenningspunten gebruik ik vaak in coaching.

Agressief

• Je wil winnen en drukt door, ook als het ten koste gaat van de relatie.
• Je gebruikt angst, schaamte of stilte als middel.
• Je vergelijkt, labelt en scheert snel over één kam.

Assertief

• Je staat voor je punt en blijft nieuwsgierig naar de ander.
• Je benoemt je grens en respecteert die van de ander.
• Je werkt met afspraken in plaats van dreiging of straf.

Veelgestelde vragen – FAQ

Hier tref je enkele veelgestelde vragen.

Is boos worden hetzelfde als agressief zijn?

Nee. Boosheid is een gevoel. Agressie is gedrag. Je kunt boos zijn en toch warm en duidelijk blijven. Het gaat om wat je dóet met je boosheid. Lees ook: gevoelens en communicatie.

Hoe weet ik of mijn sarcasme grensoverschrijdend is?

Vraag je af: durf ik deze zin ook zonder “grapje” te zeggen? En wat wil ik precies bereiken? Als de grap pijn doet en je ontwijkt het echte gesprek, is het passief-agressief. Meer over sarcasme en cynisme.

Wat kan ik doen als mijn collega stil straft?

Maak het patroon bespreekbaar zonder verwijt. “Ik merk afstand na mijn feedback. Ik wil graag begrijpen wat er speelt en hoe we verder gaan.” Verwijs naar gezamenlijke afspraken over communicatie. 

Helpt een assertiviteitstraining tegen agressie?

Ja, mits je ook naar de onderstroom kijkt. Vaardigheden zijn zinvol, maar zonder reflectie op triggers val je terug in oud gedrag. Kijk bij onze assertiviteitstraining of plan een individueel traject.

Wat als ik thuis anders reageer dan op mijn werk?

Dat kan. Veiligheid en rolverwachting verschillen per omgeving. Het zegt vaak niets over je kwaliteiten, wel over patronen. Onderzoek je triggers en oefen met nieuw gedrag. 

Tot slot

Agressie woont in ons allemaal. Het is geen karakterstraf, het is een signaal. Wanneer je de taal van dat signaal leert verstaan, kun je kiezen voor gedrag dat bij je past. Niet harder, wel helderder. Niet straffen, wel begrenzen. Dat is waar ik je graag bij help.

Wil je hiermee aan de slag? Neem contact op voor coaching of bekijk de training assertief communiceren.