home / persoonlijke ontwikkeling / persoonlijk ontwikkeltraject / voelen gevoelens / schaamte

Schaamte: waarom en waarvoor schaam jij je?

Schaam jij je vaak of regelmatig? Dat kan! In dit artikel ga ik in op het gevoel van schaamte. Wat voor functie heeft dat? Waar komt het vandaan? Wat kun je ermee? Of wat moet je ermee?

Wanneer schamen we ons?

Ik noem wat situaties waar wij ons voor zouden kunnen schamen:

• Je hebt andere overtuigingen dan anderen
• Je hebt andere normen en waarden dan anderen
• Je denkt anders dan anderen
• Je hebt een afwijkende mening of standpunt
• Je beleeft en voelt de zaken vaak anders aan dan anderen
• Je vertoont afwijkend gedrag
• Je ziet er anders uit dan anderen of je kleedt je anders dan anderen
• Je vindt dat je iets moet presteren of je hebt het gevoel dat anderen dat van jou verwachten maar het lukt je niet
• Je hebt iets gedaan of nagelaten waarvoor jij je  schaamt en waardoor je je misschien soms zelfs schuldig voelt
• Je voelt je anders dan anderen en je vindt het moeilijk om dat te aanvaarden
• Je hebt andere normen en waarden dan anderen

Je kunt je ook schamen:

• Voor je afkomst (het gezin waar je geboren bent of de streek waar je vandaan komt)
• Voor je spraak of accent
• Voor je geloof
• Voor je vader en moeder, broers of zussen (wat zij deden, wat ze nalieten of voor wie ze zijn)
• Voor je seksuele geaardheid

Lees ook: spreekangst en schaamte!

Vroeger

Veel schaamtegevoelens zijn ontwikkeld toen je nog jong was. Daar is jouw normen- en waardenpatroon ontwikkeld. Misschien herken je wel een paar opmerkingen vanuit je jeugd:

• 'Je moet je schamen: wanneer je iets harder had gewerkt had je met gemak je diploma kunnen halen'
• ‘Zo gemakkelijk als jij leeft, je zou je moeten schamen tegenover alle mensen die het een stuk minder hebben in dit leven’
• ‘Jij had met iets meer moeite veel verder kunnen komen in je carrière’
• ‘Zoals jij denkt, het is ook werkelijk altijd anders’

Wat is de functie van schaamte?

Heeft schaamte een functie? Dat zeker!

• Een eerste functie van schaamte kan zijn dat je een signaal krijg buiten de groepsnormen te vallen. Het heeft dus directe verwantschap met jouw behoefte om ergens bij te horen. Het is een soort van sociale antenne die ongepast gedrag voorkomt in de groep.
• Als tweede functie noem ik dat je gecorrigeerd of op zijn minst gespiegeld wordt op eigen gedrag. Je hebt iets gedaan of nagelaten waar je je voor schaamt, waar je spijt van hebt of waarover jij je schuldig voelt. Schaamtegevoel en schuldgevoel gaan vaak samen en lijken in sommige opzichten ook wel op elkaar.

Schaamte heeft dus nut en betekenis. Een kenmerk van negatieve gevoelens is dat ze jou de weg wijzen.  Ze brengen je bij jouw drijfveren en behoeften. Ze vertellen iets over jouw verlangens en helpen je bij jouw persoonlijke ontwikkeling. Blijf er vooral niet in hangen maar benut ze.

Ongezond en belemmerend!

Hoewel schaamtegevoelens een positieve functie kunnen vervullen (zoals zojuist omschreven)  is er ook een negatieve kant aan schaamtegevoelens. Ik noem een aantal voorbeelden:

• Je wijst jezelf voortdurend af omdat je anders bent dan de rest
• Je bekritiseert jezelf omdat je niet aan de normen van anderen voldoet
• Je durft niet voor jezelf te gaan staan en te zijn wie je bent en daarom schaam je je weg in de luwte en je kruipt in de schulp
• Je hebt een negatief zelfbeeld en dat zit je behoorlijk in de weg
• Je wilt graag voldoen aan de normen van anderen en je ervaart druk van buitenaf (ogen die afwachtend kijken, ogen die prikken in jouw rug, gedachten die blokkeren, gevoelens van paniek die ontstaan)

Gevolgen

Te veel last van schaamtegevoelens? Dan kunnen er ook lichamelijke klachten ontstaan:

• Je kunt stress ervaren
• Je voelt je  moe en vermoeid, je hebt buikpijn of je voelt je soms misselijk
• Je hebt hoofdpijn of je slaapt slecht

In wezen zijn dit allemaal verkrampingen. En als je voortdurend een diep gevoel van schaamte ervaart en je jezelf daardoor waardeloos voelt, ben je eerder geneigd tot vluchtgedrag en liggen verslavingen op de loer.

Negatieve strategieën

Soms ontwikkelen mensen negatieve strategieën om met schaamte om te gaan. Een voorbeeld is de drang om zich teveel aan te passen uit angst voor gevoelens van afwijzing. Of het ontwikkelen van een ongezonde bewijsdrang of prestatiedrang om toch maar te voldoen aan de norm, zodanig dat men zich onnatuurlijk gaat gedragen en het zicht op de eigen authenticiteit verliest. In beide strategieën is sprake van een soort toneelspelen; voor de buitenwereld speel je een rol, maar je werkelijke gevoelens en je 'ware ik' hou je verborgen.

Persoonlijke ontwikkeling

Altijd ligt er een relatie tussen jouw behoeften en gevoelens. Onvervulde behoeften zorgen voor negatieve gevoelens. Schaamte heeft een functie. Dat zeker. Wanneer het ongezonde vormen aanneemt, is er een weg van zelfaanvaarding, zelfrespect en zelfcompassie, maar ook het leren loslaten van beelden die anderen op jou gelegd hebben. Wanneer je die beelden kunt loslaten, kun je op zoek gaan naar verbinding met mensen die beter bij je passen.