home / persoonlijke ontwikkeling / autonomie / hoofd hart handen / overlevingsmechanisme

Overlevingsmechanisme en overlevingsstrategie

Overlevingsmechanismen en overlevingsstrategieën ontwikkel je als je kind bent. Het is een manier van overleven. Toen had je het nodig. Het is een natuurlijke reactie van de geest op een gebeurtenis of omstandigheden. Het was de enige manier om te overleven. Op latere leeftijd keert het overlevingsmechanisme zich echter tegen je.

Wanneer ontstaat het?

Overlevingsmechanismen ontstaan vaak wanneer er te weinig aandacht is voor de werkelijke behoeften van het kind. Gevoelens en emoties waren niet veilig of er was geen aandacht voor. Wat je als kind voelde deed er niet zoveel toe of werd afgedaan als zeuren en piepen. Maar ook gebeurtenissen met impact kunnen ervoor zorgen dat je niet de aandacht kreeg die je wel nodig had zoals:

• Het overlijden van een broer of zus, vader of moeder
• Echtscheiding van de ouders
• Eén van de ouders die verslavingsproblematiek had bijvoorbeeld drank
• Fysiek of mentaal geweld
• Financiële perikelen
• Een faillissement van het bedrijf van jouw ouders
• Aanranding of verkrachting, seksueel misbruik

Hoe reageert een kind?

Wanneer een kind te weinig aandacht, liefde, erkenning of waardering krijgt ontstaan er een paar mogelijke reacties.

• Vechten of rebels zijn

  Het kind wordt rebels. Gedrag als stampvoetend en krijsend door de supermarkt gaan met moeder en zo de aandacht opeisen. Of heel brutaal gedrag dat weliswaar werd afgestraft maar waardoor het kind toch even de aandacht kreeg. Lees ook: vechten of vluchten.

• Vluchten

  Het kind loopt ervoor weg. Sluit zich af op de slaapkamer, trekt zich terug, wordt een beetje mensenschuw, verlegen, krijgt angst voor de buitenwereld. Een manier van vluchten of vermijden is ook de reactie om in je hoofd te gaan leven. Zogenaamd voel je dan geen pijn immers.

• Bevriezen

  Het kind bevriest. Lees ook mijn artikel over: een bevroren gevoel! Het kind doet dan alsof het niet raakt wat er is gebeurd!

• Conformeren of aanpassen

  Het kind gaat zich aanpassen en conformeren en wringt zich in alle bochten om toch onder de aandacht te komen. Dit is het ruilhoekje: ‘ik doe alles wat je zegt, mits je mij maar aandacht geeft’. Pleasegedrag op en top. Lees ook: fawning als overlevingsstrategie.

• Bodyguards

  Als jouw innerlijke kind zich bedreigd voelt, komen de bodyguards in het geweer. De pusher is daar zo’n voorbeeld van, net als de innerlijke criticus, de perfectionist of de controlefreak, de pleaser of de vechter.

  • De innerlijke criticus die zegt: ‘wees toch eens stil, praat niet zo hard, dans niet zo raar, let toch eens op’.
  • De controleur die vertelt dat je grip moet houden op het leven en dat je alles onder controle moet zien te houden.
  • De perfectionist die vertelt dat het beste nog niet goed genoeg is.
  • De pusher die zegt: ‘maak dit nog even af, dan zijn we klaar’.
  • De pleaser die zegt: ‘je kunt het niet maken om die mensen zomaar te laten zitten’.
  • De rationele denker die alles wil verklaren en beredeneren.

Overleven

Wanneer je dit herkent dan hoef je jezelf niets te verwijten. Als kind had je geen keuze. Je kon niet anders. Het is een vorm van onbewust gedrag ontwikkelen waar een kind moeilijk verantwoordelijk voor gehouden kan worden. En je had het nodig. Het was voor jou de enige manier om te overleven.

Gevolgen voor het latere leven

Een overlevingsstrategie vanuit de jeugd heeft vaak gevolgen voor het latere leven. Het kan een rol spelen in jouw relatie of op jouw werk. Want wat gebeurt er? Zodra het moeilijk wordt, spannend of zodra er een conflict of spanning optreedt vertoon je hetzelfde gedrag als vroeger. Je valt terug op de strategie die jij als kind ook hanteerde en je gaat vermijden of vechten. Of je vertoont wederom een grote mate van aanpassingsgedrag. Leerdoelen in het kader van persoonlijke ontwikkeling hebben soms te maken met het overlevingsmechaniekje van vroeger. Voorbeelden:

• Dichtklappen tijdens een gesprek
• Te direct zijn in de communicatie
• Alles onder controle willen hebben (overmatig grip zoeken)
• Angst om fouten te maken en het daarom overmatig goed willen doen

Overlevingsstrategie en jouw talent

Wanneer je als kind een overlevingsmechanisme gaat ontwikkelen, zet je jouw talent meestal in! Da's bijzonder! Maar in de coaching ontdek ik vaak het talent van mensen door hun overlevingsmechanisme te ontleden. Lees ook mijn artikel over: overlevingsstrategie en talent.

Kenmerk overlevingsmechaniek

Het kenmerk van een overlevingsmechaniek is: wat je vroeger nodig had om te overleven dat keert zich nu tegen je wanneer je dit gedrag voortzet. Eigenlijk moet je de onbevangenheid die je als kind oorspronkelijk had terugwinnen.