home / persoonlijke ontwikkeling / kernkwaliteiten / verantwoordelijkheidsgevoel / oververantwoordelijk

Oververantwoordelijk is een valkuil

Kenmerken

Ik noem een aantal kenmerken die bij over-verantwoordelijkheid horen:

• Je voelt je overal verantwoordelijk voor
• Je voelt je altijd verantwoordelijk
• Je voelt je voor iedereen verantwoordelijk
• Je wilt dat het goed komt of dat het goed gaat en daarom trek je werkzaamheden snel naar je toe
• Nee zeggen vind je moeilijk want je weet dat het goed komt wanneer je zelf de taak uitvoert
• Je voelt je schuldig wanneer iets verkeerd gaat
• Je zegt snel sorry of je excuseert je bij bepaalde ongemakken
• Je bent erop gericht om de situatie zo goed mogelijk te laten verlopen en als dat niet lukt voel jij je ongemakkelijk, onhebbelijk of schuldig
• Je voelt je verantwoordelijk voor zaken waar je geen invloed op hebt en dat geeft soms een machteloos gevoel
• Je voelt je zelfs verantwoordelijk voor het gedrag van anderen: bij ongepast gedrag ben je vervuld van een soort plaatsvervangende schaamte omdat je het gênant vindt dat zoiets gebeurt
• Je neemt je werk mee naar huis en ook buiten werktijd regel je tal van zaken: soms slaap je er niet van
• Je ziet voortdurend haken en ogen bij vraagstukken die zich voordoen
• Je geeft anderen te weinig vertrouwen en je kunt moeilijk loslaten
• Regelmatig ben je gefrustreerd of geïrriteerd omdat het niet lukt, of omdat het anders gaat dan je had verwacht of gewild
• Wanneer je kritiek krijgt, kun je dat enorm op jezelf betrekken, juist omdat je zo goed je best doet alles goed te laten verlopen
• Je komt geen minuut te laat op jouw afspraken, maar je zit meest een kwartier van tevoren al te wachten
• Je zit als eerste op de vergadering of op het werkoverleg terwijl de anderen op het allerlaatste moment nog komen binnenstrompelen
• Je veegt de sneeuw van jouw eigen straatje maar je neemt het terrein van de buurvrouw ook mee: stel dat er iemand komt te vallen en buurvrouw doet er zelf niets aan

Zie je dat het mechaniekje van over-verantwoordelijkheid niks brengt? Maar ja, als jij het niet doet, wie doet het dan? Hoe meer de ander verzaakt om de eigen verantwoordelijkheid te pakken, hoe harder jij gaat lopen. Een vicieuze cirkel noem ik dat. Nogmaals: hoe harder je loopt, hoe luier de ander wordt. Wat je zou willen bereiken, bereik je niet. Althans niet op deze manier. Het is nog erger: door jouw over-verantwoordelijke gedrag hou je het gedrag bij de ander in stand. Je maait het gras van de buurman en de buurman zegt: ‘hey fijn dat je er weer bent, maai jij het gras maar dan loop ik er de kantjes wel af’.

Verschillende aspecten

Een te hoog verantwoordelijkheidsgevoel is een valkuil van de kernkwaliteit verantwoordelijkheidsgevoel en omvat een aantal aspecten.

• De hele dag achter een ander aansjokken

  Gedrag dat je herkent misschien. De hele dag achter iemand aansjokken. Ik noem het de heb-je-wel-dit en heb-je-wel-dat mentaliteit:

  • Zeg Piet, heb je de banden wel opgepompt van je fiets?
  • Heb je je brood gesmeerd?
  • Heb je de repetitie geleerd?
  • Heb je de gymschoenen bij je?
  • Denk je eraan dat je morgen een half uur eerder moet beginnen?

  Het leidt ertoe dat je de ander niet serieus neemt. Je beschouwt de ander als iemand die niet verantwoordelijk kan zijn voor zijn eigen leven.

• De ander in bescherming nemen (doodknuffelen)

  Pijn en verdriet kun jij de ander niet besparen. Maar wanneer jij je erg verantwoordelijk voelt voor het wel en wee van anderen dan kan jouw gedrag erop gericht zijn om alles in het werk stellen om de ander pijn, moeite en verdriet te besparen. Bijvoorbeeld door bepaalde dingen niet te zeggen of door ze zo diplomatiek te verwoorden dat er eigenlijk niets gezegd wordt. Of door heel oplossingsgericht voor de ander aan de slag te gaan.

• De patriarch: belerend of bemoederend

  Je bent er niet verantwoordelijk voor hoe de ander zijn leven inricht. Ook niet als hij/zij zijn/haar leven anders inricht dan jij zou willen zien. Maar nu kan het gebeuren dat je toch wel van mening bent dat de ander verkeerde keuzes maakt. Je ziet het als het ware verkeerd gaan. Voorbeelden?

  • Je zegt: ‘daar zal je vroeg of laat spijt van krijgen, let op mijn woorden’. Dat is de houding van ‘ik weet wat goed voor je is’.
  • Nog een mooie paternalistische opmerking? De ander maakt een keuze en komt er later op terug, heeft er spijt van en ziet dat het hem/haar niets heeft gebracht. Wat zeg jij: ‘tsja dat heb ik toen al tegen je gezegd’.

• Als ik jou was dan………….

  Je wilt de ander graag onder controle hebben. Je zegt: als ik jou was dan……..
  • zou ik maar eens keuzes maken, anders kom je nergens
  • zou ik maar eens tot actie overgaan want……
  • zou ik maar eens stappen gaan ondernemen
  • zou ik maar eens eerder naar bed gaan

  Echter: jij bent die ander niet. Die ander moet zelf leren om keuzes te maken, tot actie over te gaan en stappen te ondernemen. Of die ander moet er zelf achter komen wat de gevolgen zijn als hij/zij geen stappen onderneemt en niet in actie komt. Lastig hé? Want ook al hebt je alle gelijk van de wereld, jouw gedrag van over-verantwoordelijkheid werkt averechts.

• De oplosser: los jij het even op?

  Je wilt het nog even oplossen. Als jij het niet doet, dan is er niemand die het doet. Waar ieder verzaakt om na te denken over een oplossing daar neem jij het voortouw wel.

Gevolgen

Wat zijn de gevolgen?

• Wanneer jij je verantwoordelijk blijft voelen voor alles en iedereen zal er niets gaan veranderen. Je blijft problemen van anderen oplossen. Anderen heb je al zo ‘opgevoed’ dat ze op jou kunnen bouwen en vertrouwen in welke situatie ook. Dit zorgt ervoor dat zij zich minder verantwoordelijk gaan voelen, minder oplettend zullen zijn. Zij weten immers dat jij de reddende engel bent. Wil je deze situatie veranderen dan moet je eerst zelf veranderen en durven loslaten. Je geeft anderen hun verantwoordelijkheidsgevoel terug door zelf meer afstand te nemen.

• Het kan jezelf maar ook de relatie schaden

  Over-verantwoordelijkheid schaadt de relatie op den duur. Je ontneemt de ander de vrijheid om zijn/haar leven in te vullen zoals hij/zij dat zelf wil. In feite ga je over de grens van de ander heen. Dat komt de relatie niet ten goede. En bovendien: het kost je veel tijd en energie. Wie voelt zich verantwoordelijk voor jou?

• Energievreter

  Over-verantwoordelijkheid is een energievreter. En op het moment dat je overladen bent, kun je jezelf alleen nog maar in bescherming nemen. Je zegt: ‘ze zoeken het maar uit, het zal mijn tijd wel duren’. Of: ‘ze komen er vanzelf wel achter’. Je noemt dat misschien loslaten maar ik meen dat hier een ander woord beter op zijn plek is. Je voelt je zo overladen en jouw gedrag heeft je zoveel energie gekost dat je eigenlijk in een machteloos gebaar zegt: ‘stik er maar in’ of ‘als je toch niet wilt luisteren dan bekijk je het maar’. Het is eerder een uiting van frustratie en teleurstelling dan van loslaten. In feite schiet je uit zelfbescherming in allergie-gedrag; je laat het tegenovergestelde zien van wat je in wezen bent: verantwoordelijk en betrokken.

Waarom doe je het?

• Je meent dat jij de beste bent: zonder jou komt er niets van terecht!
• Je vindt jouw medewerkers niet capabel genoeg
• Je bent een controlefreak en je kunt moeilijk loslaten
• Je kunt moeilijk delegeren en loslaten en je beschikt over te weinig vaardigheden daarvoor
• Je bent je niet bewust van eigen gedrag en van het feit dat over-verantwoordelijkheid nadelig is voor jezelf en jouw medewerkers
• Je hebt het zo geleerd en het is een gewoonte van jou geworden.

Staat jouw reden er niet bij? Ik ben benieuwd!

Gevolgen

• Je creëert passiviteit binnen jouw team
• Door jouw gedrag zorg je ervoor dat medewerkers hun verantwoordelijkheid niet invullen (je lost het toch zelf wel op)
• Medewerkers ontwikkelen zich te weinig door in hun functie
• Het kost jou veel energie en wellicht soms irritatie omdat je niet begrijpt waarom medewerkers hun verantwoordelijkheid niet pakken
• Je raakt overbelast door jouw werk of je bent gedwongen werk mee te nemen naar huis
• Je staat taakvolwassenheid in de weg en je bent als leidinggevende een belemmerende factor in de ontwikkeling van taakvolwassen medewerkers.

Veranderen en ontwikkelen

Wil jij jezelf doorontwikkelen als leidinggevende dan is het zaak om te veranderen. Hoe geef je anderen de ruimte om hun verantwoordelijkheid te kunnen pakken? Lees ook:

• verantwoordelijkheden leren delegeren
• verantwoordelijkheden en bevoegdheden lager in de organisatie leggen