home / persoonlijke ontwikkeling / communicatie / oordelen / perceptie

Perceptie: de sleutel bij communicatie

Perceptie is een sleutelwoord bij communicatie en verwijst naar het proces van waarnemen, interpreteren en begrijpen van informatie die tot ons komt. Het woord "perceptie" is afgeleid van het Latijnse woord "perceptio", wat "waarneming" of "verkrijging" betekent. Elk uur van de dag nemen wij zintuiglijk waar. We horen, we zien, we voelen, we ruiken, we proeven en we tasten. Jouw perceptie geeft betekenis aan wat je hoort, ziet, voelt, ruikt en proeft.

Overtuigingen spelen een rol

Overtuigingen spelen dus ook een rol in jouw en mijn perceptie. Zo sprak ik pas met Saskia en zij vertelde dat ze vaak het gevoel heeft dat er over haar gepraat wordt op een negatieve wijze. En toen ze pas twee collega’s op de gang zag staan, liep ze voorbij en de collega’s hielden meteen op te praten. Saskia interpreteerde dit als: ‘zie je wel dat ze over mij praten!’. Wat bleek nu? De collega’s spraken helemaal niet over Saskia. Ze deelden een thuissituatie die ze graag niet verder vertelden op het werk. En zo kreeg Alex Rodrigo Dias da Costa, kortweg Alex, ooit bij PSV een rouwband omdat Rinus Michels was overleden. De Braziliaan dacht daardoor dat hij de nieuwe aanvoerder was geworden. Zie je wat perceptie is?

Hoe werkt perceptie?

Perceptie begint met het ontvangen van signalen vanuit onze omgeving via onze zintuigen, waaronder zicht, gehoor, tast, smaak en geur. Maar dan begint de verwerking. Onze eerdere ervaringen, kennis, verwachtingen, attitudes en emoties beïnvloeden hoe we deze informatie interpreteren en betekenis geven aan onze waarnemingen. Blijf maar bij het voorbeeld van de hond. Als je ooit gebeten bent door een hond kan een hond angst oproepen. Jouw ervaringen spelen dus een cruciale rol bij perceptie, maar natuurlijk ook zaken als kennis, verwachtingen en intellect.

Autonomie: je bent zelf eigenaar van jouw perceptie

Een kernpunt uit het autonomieproces is: jij bent zelf eigenaar van jouw perceptie. Je bent er ook zelf verantwoordelijk voor. En wat mij betreft houdt dat ons ook met beide benen op de grond. Want wat je ook van alles vindt, er zit wel heel veel perceptie bij van jou of mij. Enige bescheidenheid is wel geboden denk ik. Het voorkomt dat je jouw perceptie gaat verkopen als de waarheid.

Perceptuele fouten

Perceptuele fouten zijn misvattingen, oftewel percepties die niet kloppen. Vooroordelen en aannames kunnen daarbij een rol spelen. Maar ik begin maar eens heel praktisch met een optische illusie. Een fata morgana is een bekend voorbeeld van een optische illusie. Doordat het licht op een bepaalde manier gebogen wordt, ontstaat er een vertekend beeld van objecten die zich op een bepaalde afstand bevinden. Een heel ander voorbeeld van een perceptuele fout is het halo-effect. Dit treedt op wanneer je iemand aantrekkelijk vindt of wanneer iemand vergelijkbare waarden heeft als jij, waardoor je geneigd bent andere eigenschappen van de persoon positiever te beoordelen. Een perceptuele fout is ook het horens-effect. Dat is het tegenovergestelde van het halo-effect. Je hebt dan de neiging om bepaalde negatieve eigenschappen van iemand uit te vergroten. Een ander voorbeeld van een perceptuele fout is de neiging om informatie te zoeken, te interpreteren en te onthouden op een manier die jou bevestigt in jouw oordeel of overtuiging. Dit wordt wel een bevestigingsvooroordeel genoemd, of een 'bubbel'. Er zit dus een aanname in.

• Je vergelijkt informatie op basis van gebeurtenissen die je onthouden hebt van vroeger terwijl dit feitelijk niet klopt.
• Je hebt de neiging zwaar te vertrouwen op bepaalde uitleg van informatie waar je alles aan ophangt.
• Je overschat je eigen vermogen om bepaalde situaties te beoordelen en je kunt zaken niet meer in de juiste proporties zien.
• Je onderzoekt bepaalde zaken terwijl je al vooringenomen bent over de uitkomst.
• Je hebt de neiging om aan jouw standpunt vast te houden terwijl allang duidelijk is dat dit standpunt feitelijk onjuist is.

Perceptie en communicatie

Stel, je houdt een spreekbeurt over het onderwerp groente. Terwijl je spreekt, denk jij aan spruitjes. Maar de 20 toehoorders denken misschien aan een heel ander woord. Belangrijk is dus dat je specifiek en duidelijk wordt in je communicatie. Of je spreekt over het onderwerp ‘woningbouw’. Jij denkt misschien aan een recreatiewoning aan zee terwijl jouw toehoorders een dure villa in het Gooi voor ogen hebben. In communicatie helpt het wanneer je jouw perceptie verduidelijkt. Ook als je luistert, speelt perceptie een grote rol. Je hoort wat de ander zegt. Je voelt aan welke gevoelens hij/zij erbij heeft. Je observeert het non-verbale. De ander ontvangen is dus tot je nemen wat hij/zij zegt, inleven wat hij/zij erbij voelt en observeren. En dan speelt jouw interpretatie een grote rol. Heb je de ander verstaan in wat hij/zij zegt? Heb je begrepen en aangevoeld wat niet is gezegd maar wat toch wordt bedoeld?

De juiste perceptie

De juiste perceptie verkrijgen is moeilijk, zo niet onmogelijk. Onze subjectiviteit speelt altijd een rol. Daarom is enige zelfreflectie nodig en ook de bewustwording dat zelfs het woord objectief bijzonder gekleurd kan zijn. Belangrijk is om open te staan voor verschillende perspectieven en ook om door te vragen of datgene wat jij meent te begrijpen ook zo bedoeld is.