Reddingsdriehoek of dramadriehoek: ineffectieve communicatie
Een ineffectieve communicatiespiraal is de rol van dader, redder of slachtoffer. Als persoon maar ook binnen teams en relaties kun je daarin vastlopen. Het wordt wel de reddingsdriehoek genoemd.
Waar komt de reddingsdriehoek vandaan?
De reddingsdriehoek (Steiner 1976) is een model om deze ingewikkelde processen eenvoudiger in kaart te brengen. We gebruiken deze rollen om pijn, verdriet en angst te vermijden. Steiner onderkent een drietal rollen namelijk:
- de rol van dader of aanklager
- de rol van slachtoffer
- de rol van redder
De rol van Redder, Slachtoffer en Dader
De ene keer zijn ze in de rol van Redder, de andere keer zijn ze Slachtoffer en de volgende keer zijn ze Dader. De drie rollen kunnen zich voortdurend afwisselen en daarmee is er een vicieuze cirkel ontstaan. Het is heel moeilijk om je los te maken uit de driehoek. De omgeving kent jou in een bepaalde rol. Als je deze rol niet meer wilt vervullen, doorbreek je de cirkel. Dat wordt je niet altijd in dank afgenomen. De omgeving kan zelfs van alles proberen om je weer in de vertrouwde rol terug te krijgen.
Training en coaching
Bekijk onze trainingen gericht op:
- autonomie
- persoonlijk leiderschap
- persoonlijke ontwikkeling
Leerdoelen autonomie
Wat zijn de leerdoelen gericht op autonomie of persoonlijk leiderschap?
Bekijk ze hier!
Een voorbeeld uit de praktijk
Ik noem een voorbeeld uit de dagelijkse praktijk waarin je kunt zien hoe menselijk en voor de hand liggend de drie rollen zijn.
Harm (24 jaar) woont nog bij zijn ouders thuis en is nogal laks wanneer het gaat over het betalen van fakturen. Regelmatig krijgt hij een aanmaning en soms staat er een incassobureau aan de deur. Regelmatig betaalt Harm niet de premies voor de autoverzekering en motorrijtuigenbelasting. Tot grote ergernis van vader en moeder die zich soms erg veel zorgen maken over de geldproblemen van Harm en ook over de gevolgen van onverzekerd rond rijden in de auto.
- Vader (rol dader): ik denk dat we maar eens orde op zaken moeten stellen. Als het zo doorgaat dan leg ik de auto van jou aan de ketting achter 't huis en dan is het gebeurd.
- Moeder (rol redder): ja maar hij moet toch wel naar zijn werk kunnen, je kunt zomaar niet de auto wegdoen toch?
- Vader (slachtoffer): het is toch ook wat met de jeugdige generatie, ze luisteren nergens naar maar wij draaien voor de gevolgen op als 't misgaat.
- Moeder (redder): Harm moet je eens kijken wat je je vader aandoet, je moet nu écht zorgen dat je het financieel op een rijtje hebt.
Training communicatie
Effectief communiceren: wil je dat leren? Wij verzorgen de training opmaat.
Teamontwikkeling
Zit jouw team in de reddingsdriehoek? Dan adviseren wij een traject gericht op teamontwikkeling. Wij kunnen je van dienst zijn!
De rol van redder
De redder is in de dramadriehoek de persoon die de problemen oplost. Hij/zij staat altijd voor de ander klaar, is behulpzaam, bemiddelt, gericht op harmonie en wil het conflict vermijden.
Wat zijn de kenmerken van de rol van redder?
Vaak is de redder de probleemoplosser. In feite wil hij/zij het probleem of de spanning oplossen binnen een relatie of een team. Redders zijn aardig, begaan, hartelijk, sociaal en inlevend. De redder vindt het moeilijk om te begrenzen en nee te zeggen en heeft vaak weinig (te weinig) oog voor de eigen behoeften of wensen. De communicatie uit zich in zaken als:
- Ik help je wel
- Laat mij dat maar regelen voor je
- Je hebt mij nodig
- Ik los het voor je op
Helpen en redden als wijze van overleven
De redder heeft een manier gevonden om de eigen pijn of het eigen verdriet te vermijden of leefbaar te maken namelijk door: te helpen en te redden. Doordat hij de aandacht op de ander richt en probeert de pijn van de ander op te lossen, hoeft hij zijn eigen pijn niet aan te gaan.
Behoefte aan applaus
Vaak hebben redders grote behoefte aan applaus. Hun behoefte aan waardering, erkenning en respect en hun behoefte aan aandacht vervullen zij door altijd voor iedereen klaar te staan. Zolang de omgeving maar applaudisseert blijft de redder aan het werk om te redden en in feite tankt hij waardering in de zin van:
- als jij er niet was geweest, was ik nooit zover gekomen
- ik moest er niet aan denken dat we jou niet hadden
Het eindigt vaak in teleurstelling
Het lijkt een dankbare rol (meer dan dader en slachtoffer), omdat hij verwacht dat anderen hem dankbaar zijn en waardering tonen voor wat hij voor ze gedaan heeft. Helaas is dit meestal niet het geval en wordt de redder teleurgesteld. In het ergste geval voelt de redder zichzelf slachtoffer of vervult hij opeens de rol van aanklager of dader en dat uit zich in termen van: altijd stond ik voor hem klaar, ik heb alles voor hem/haar gedaan maar ze bekijken het maar.
Uitputting dreigt
Wanneer de redder door zijn omgeving wordt herkend als redder, zal men vaak een beroep op hem doen. Hij lost het wel op immers. En omdat de redder moeite heeft met nee zeggen, kan dit tot uitputting, stress en burn-out leiden.
Afhankelijkheidsrelaties
Afhankelijkheidsrelaties dragen niet bij aan jouw zelfvertrouwen. De dramadriehoek is een voorbeeld van een afhankelijkheidsrelatie.
Kies voor jezelf!
Zit je in een afhankelijkheidsrelatie? Kies dan vandaag voor jezelf en reken af met oude gewoonten en gebruiken.
De rol van dader of aanklager
De rol van dader wordt specifiek benoemd in de reddingsdriehoek of dramadriehoek. De dader is hard, kritisch en dwingend als wijze van leven om de eigen angst of pijn te vermijden.
Wat zijn de kenmerken van de rol van dader?
Kenmerkend voor de rol van dader is dat hij dominant aanwezig is, de regie pakt of de macht. Hij/zij is duidelijk de baas. De dader corrigeert, zet de ander terecht, zegt de ander eens even goed de wacht aan en is dwingend, hard, kritisch, afwijzend, beschuldigend en soms gewelddadig. Kenmerkend zijn de volgende zaken:
- Je moet het op mijn manier doen
- Het is jouw schuld
Daders kunnen actieve agressie gebruiken en lichamelijk of verbaal geweld. Ook kunnen ze gebruik maken van passieve agressie, zoals stilte, negeren en afwijzen.
- Dat doe je niet goed.
- Je moet je verstand eens gebruiken
De rol van slachtoffer
Het slachtoffer stelt zich in de dramadriehoek weerloos op. Hij neemt geen verantwoordelijkheid voor zijn eigen situatie en vindt dat het hem/haar allemaal is overkomen. Anderen hebben hem/haar iets aangedaan.
-
Wat zijn de kenmerken van de rol van slachtoffer?
Kenmerkend voor de slachtofferrol is onmacht en machteloosheid. Anderen doen hem iets aan. Door iemand wordt de situatie veroorzaakt en het slachtoffer communiceert vaak een aantal zaken:
- Ik ben niet goed genoeg
- Ik kan er niets aan doen
- Het is allemaal mijn fout
- Ik ben niets waard
- Ik kan het toch nooit goed doen
- Wat ik ook doe, het helpt toch niet
- Ze werken me allemaal tegen
- Ja hoor dat heb ik weer!
Macht en manipulatie
In feite is de onmacht die het slachtoffer laat zien een vorm van macht. Noem het: de macht van de weerloze. Hij benut zijn onmacht om anderen te manipuleren en zover te krijgen dat ze voor hem in beweging komen. Het is een manier voor het slachtoffer om toch zijn zin te krijgen. Het slachtoffer zal de redder aansporen om hem/haar te helpen en meestal lukt dat.
De slachtofferrol als wijze van overleven
Hulpeloosheid en machteloosheid kan benut worden als wijze van overleven. Het moge duidelijk zijn dat het slachtoffer zijn gebrek aan zelfvertrouwen verbloemt door deze rol in te nemen. In feite is het een vorm van pijn vermijden en eigen angsten verbloemen.
-
De dader kiest de aanval als wijze van overleven
Ten diepste voelt de dader angst en onveiligheid maar deze probeert hij/zij te overwinnen door te kiezen voor de aanval. Daarmee verbloemt de dader zijn eigen angsten en onzekerheden en is het een manier geworden om te overleven.
-
Agressie
De dader kan erg agressief zijn in de communicatie maar zelfs ook met fysiek geweld. Ook kan de dader de passieve agressie zoeken namelijk: stilzwijgen, negeren of dood-zwijgen.
-
De dader wil winnen!
Kenmerkend voor de rol van dader is dat hij/zij wil winnen en overheersen. Lukt dat niet dan kruipt de dader snel in de rol van slachtoffer.
Emotionele chantage en macht
Emotionele chantage en machtsmisbruik kan ook op de werkvloer voorkomen.
Rolverwisseling slachtoffer - dader
Ken je de rolverwisseling van slachtoffer en dader? Vaak wordt het slachtoffer door de omgeving als dader benoemd en de dader wordt als slachtoffer benoemd. Een ingrijpende gebeurtenis voor veel mensen met een nare ervaring.
-
Hoe werkt het?
Aan de hand van een praktijkvoorbeeld zal ik duiden waar het om gaat:
Op haar 16e ging Marianne iedere dag paard rijden bij de buurman. De buurman bezat een mooie manege en Marianne genoot van het voorrecht dat ze onbeperkt bij de buurman mocht paardrijden. Na verloop van tijd ging er wat mis. Regelmatig zocht de buurman toenadering en betastte Marianne op intieme plaatsen. Dat heeft ca. 1 jaar geduurd en het ging steeds verder. Marianne durfde er niets van te zeggen en was bang. Maar ze voelde wel aan dat dit niet de gebruikelijke omgangsvormen waren. Haar ouders durfde ze niets te vertellen. Echter: op een goede dag trok ze de stoute schoenen aan en ging naar de huisarts. Het balletje ging rollen, de ouders werden ingelicht en er werd aangifte gedaan bij de politie.
-
Wie was nu het slachtoffer?
Op de vraag wie het slachtoffer is, krijgen we meestal volmondig het antwoord: Marianne natuurlijk. En dat klopt. Toen de buurtbewoners het verhaal hoorden dat de buurman opgepakt was door de politie reageerde men verontwaardigd. Verschrikkelijk wat die man had gedaan.
-
Maar.........
Er is meestal (bijna altijd) een maar bij. Want het duurt maar even en de rolverwisseling tussen dader en slachtoffer komt eraan.
-
De dader werd slachtoffer (de buurman)
Al gauw zeiden de mensen het volgende over de buurman:
- ja maar ik vind het wel heel wat: hij laat zo maar zijn gezin achter
- hij kan nu niet voor zijn bedrijf zorgen
-
Het slachtoffer werd dader (Marianne)
En over Marianne werd het volgende verteld:
- ja ze zal het wel uitgelokt hebben
- is er nu wel écht wat geweest?
-
Wil je weten hoe het afliep?
Op haar 20e was Marianne opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis en schreef ze de volgende tekst op de muren: 'wanneer je de mensen leert kennen, ga je van de beesten houden'. Jarenlang heeft ze gekampt met gevoelens van schuld, zelfverwijt, angst en gebrek aan zelfvertrouwen.
Training en coaching
Bekijk onze trainingen gericht op:
- autonomie
- persoonlijk leiderschap
- persoonlijke ontwikkeling
