home / persoonlijke ontwikkeling / stress / slachtofferrol

Slachtofferrol: je voelt je slachtoffer van de situatie

Wat is de slachtofferrol?

In tegenstelling tot de definitie van slachtoffer gaat het niet over wat je overkomen is maar hoe je omgaat met wat je is overkomen. Het kenmerk daarbij is dat je geen verantwoordelijkheid neemt voor hoe jij je voelt, wat je denkt en voor de keuzes die je maakt. Je zoekt iets of iemand buiten jezelf die je aanwijst als dader en beschuldigt als verantwoordelijke voor hoe jij je voelt.

Zie je het verschil?

Een slachtoffer is iets aangedaan (en er is sprake van een dader) en de slachtofferrol gaat over hoe jij omgaat met jouw gevoelens en gedachten in bepaalde situaties.

Wat is de betekenis van slachtoffer?

Ik ga eerst even naar de diepergaande betekenis van het woord slachtoffer. De oorsprong van het woord is religieus. Het woord komt uit het Latijn van victima, dat betekent offerlam. Een offer wordt in religie gebracht of aangeboden aan God om met de hoogste in het reine te komen, of om God te bedanken, schuld te erkennen en weer een goede relatie met Hem op te bouwen.
En daar zit verwantschap met de slachtofferrol. Wanneer je in de slachtofferrol zit:

• Neem je geen verantwoordelijkheid (die leg je bij een ander neer)
• Kijk je lijdzaam toe
• Stel je je ondergeschikt op
• Ben je gelaten en passief

Herkenning?

Herken je bij jezelf dat je vaker in de slachtofferrol zit? Of zeggen anderen dat jij vaak in de slachtofferrol zit? Kijk, jezelf slachtoffer voelen is een natuurlijke reactie op rouw, stress en op veranderingen waar jij niet op zat te wachten. Zeker, je hebt gelijk: het is geen effectieve reactie. Maar het is wel een natuurlijke reactie. Dus wees een beetje mild voor jezelf in eerste instantie.

Kenmerken

Kenmerkend voor de slachtofferrol is geen verantwoordelijkheid nemen en iets of iemand verantwoordelijk maken voor hoe jij je voelt in een bepaalde situatie. Het is een uiting van hulpeloosheid en gevoelens van onmacht spelen vast en zeker een rol. Ik noem het ook wel een vorm van zelfmedelijden.

• och dat mij dat nu moet overkomen
• ja hoor ze moeten mij weer hebben
• ik ben weer de pineut
• zie je wel: ik red het toch niet!
• typisch iets voor mij
• ja hoor, dat heb ik weer
• ja maar dat kan ik verder ook niet helpen
• ja maar daar kan ik ook niets aan doen
• ja je snapt toch wel dat mijn hoofd daar niet naar staat?

Achteraf

Achteraf zei Henk ‘had ik ook wel 3 jaar eerder kunnen scheiden’. Ik zei: ‘achteraf had je misschien niet moeten trouwen’. Achteraf zei Lisette (ondernemer) had ik die medewerker veel eerder moeten ontslaan'. Ik zei: ‘achteraf had je die medewerker nooit in dienst moeten nemen’. Ook aan ACHTERAF heb je vaak niet zoveel op die manier. Of zoals een curator zei: ‘achteraf kun je een koe in de kont kijken’. En mijn moeder drukte het zo uit: ‘achteraf kun je met een dubbeltje door de wereld’.
Achteraf brengt niets. Achteraf kun je wonen en dat biedt vrijheid. Verder heb je er niks aan.

Vermijden en ontkennen

Vermijden en ontkennen is een eerste reactie (een natuurlijke reactie) die ontstaat bij negatieve veranderingen, bij stress en zelfs bij het rouwproces. Er zitten gevoelens achter van machteloosheid. Altijd is er een relatie tussen gevoelens en verandering. Kortom: wanneer jij je geslachtofferd voelt, is dat geen gekke eerste reactie. Het is logisch, het is normaal en het is natuurlijk.

Erin blijven hangen: de gevangenis van de slachtofferrol

Als de eerste schok na een ingrijpende gebeurtenis of verandering voorbij is, wordt het tijd om de balans op te maken en te besluiten hoe je met de situatie omgaat. Maar wellicht blijf je dan in de slachtofferrol hangen. Volgens mij is dat ook een keuze, alhoewel misschien niet helemaal bewust. Je bent gekwetst en beschadigd. Je hebt geen vertrouwen meer. En dan kan de rol van slachtoffer houvast geven. In de basis komt die houding voort uit angst: angst om diepere gevoelens toe te laten, angst om je eigen valkuilen onder ogen te zien, angst om aandacht en steun te verliezen en er alleen voor te staan, angst om overtuigingen los te laten, angst voor onzekerheid, angst om ingrijpende keuzes te maken. Gek eigenlijk: achter jouw muur van gekwetstheid voel je je minder kwetsbaar.

Maar.......... je voelt het al aan. Blijven hangen in de slachtofferrol is funest. Hoe begrijpelijk het ook is, hoe logisch jouw reacties ook zijn: het gaat je niet verder helpen. Net zo min als de ander voortdurend beschuldigen ook niet helpt: het wordt er zelfs erger van.

Waarom werkt het niet?

De slachtofferrol is een vorm van klagen en beschuldigingen uiten zonder dat je verantwoordelijkheid neemt. Wanneer je in dat mechaniekje gevangen blijft zitten, kom je geen stap verder. Je blijft maar doorgaan met verwijten (de ander heeft het gedaan, de situatie heeft het veroorzaakt) of in zelfverwijten (had ik maar dit, zus of zo).  Je zult zien dat jouw omgeving daar op den duur zat van wordt en een keer roept: ‘nu weten we het wel’.

Klagen helpt niet: verantwoordelijkheid nemen wel!

Klagen is wat anders dan jouw verdriet of boosheid uiten. Gevoelens uiten heeft een functie. Blijven klagen over wat je overkomen is, is zinloos. Het leerdoel is om de eigen verantwoordelijkheid te pakken, de regie te nemen en een plan van aanpak te maken hoe je de stress elimineert.

Samenvattend

Wanneer jouw omgeving jou verwijt dat je in de slachtofferrol zit, trek je daar in eerste instantie niet teveel van aan. Het is een normale reactie op negatieve veranderingen en stress. Voorkom dat je in deze rol van geslachtofferde blijft hangen, sta op, pak de regie en doorbreek de vicieuze cirkel.