home / leiderschapsontwikkeling / resultaatgericht leidinggeven / ontwikkeldoelen / ontwikkelafspraken

Effectieve ontwikkelafspraken maken: voorbeelden, tips en valkuilen

Ontwikkelafspraken zijn afspraken over de gewenste of noodzakelijke ontwikkeling die je wenst door te maken. Je kunt ontwikkelafspraken maken op teamniveau, organisatieniveau en uiteraard ook op persoonlijk niveau. Ontwikkelafspraken kunnen ook ontwikkeldoelstellingen zijn.

In dit artikel neem ik je mee in wat ontwikkelafspraken zijn, waarom ze belangrijk zijn en hoe je ze concreet en effectief maakt. We bekijken het vanuit verschillende invalshoeken: persoonlijk, teamgericht, leiderschapsgericht en organisatiebreed. Ook krijg je praktijkvoorbeelden en tips die je direct kunt toepassen.

Wat bedoelen we met ontwikkelafspraken?

Ontwikkelafspraken gaan over gedrag dat je wilt ontwikkelen, vaardigheden die je wilt versterken, of patronen die je wilt doorbreken. Soms is het een antwoord op disfunctioneel gedrag. Soms is het een groeistap in je ontwikkeling. Altijd zijn ze bedoeld om verder te komen, beter te functioneren of beter in balans te zijn.

Wanneer maak je ontwikkelafspraken?

Ontwikkelafspraken kun je maken in tal van situaties zoals:

• POP-gesprekken (persoonlijk ontwikkelplan).
• Functioneringsgesprekken.
• Beoordelingsgesprekken.
• Bij coaching of loopbaantrajecten.

Moeten ontwikkelafspraken SMART zijn?

De vraag of ontwikkelafspraken SMART moeten zijn, krijg ik vaak. Mijn antwoord is: het hoeft niet per se, maar het helpt wel. Zeker is het belangrijk om zo specifiek mogelijk te zijn bij de formulering van de doelstelling. Maar ontwikkeling laat zich niet altijd vangen in meetbare termen. Soms is groei vooral voelbaar en zichtbaar in gedrag.

Ontwikkelafspraken in de praktijk: voorbeelden en tips

Ik werk in een viertal casussen uit wat ontwikkelafspraken zouden kunnen zijn: 

Casus 1: Te direct in de communicatie

Stel: je bent te direct in jouw communicatie. Dat levert gedrag op wat niet wenselijk is. Jouw klanten dienen namelijk op een professionele wijze te woord gestaan te worden. Gewenst gedrag is dus klantvriendelijke communicatie. Wat zijn dan jouw ontwikkelpunten? Daar kom je pas achter wanneer je de analyse hebt gemaakt waarom je te direct communiceert en in welke situaties dat gebeurt. Onder druk (je ervaart druk van buitenaf of je legt jezelf druk op), ontstaat de situatie dat je spanning gaat ervaren en daardoor te direct wordt in jouw communicatie. Een ontwikkelpunt van jou is dus met druk leren omgaan. Voorbeelden van leerdoelen:

• Je houdt in alle situaties overzicht en je bewaart jouw rust.
• Je leert om te gaan met prioriteiten en keuzes.
• Je leert begrenzen.

Casus 2: Moeite met begrenzen

Stel: je vindt het moeilijk om grenzen aan te geven richting jouw klant. Dat speelt vooral wanneer jouw klant wat dominant overkomt. Daardoor doe je soms toezeggingen die je niet geheel waar kunt maken. Gewenst gedrag is dat je leert om professioneel te begrenzen. Voorbeelden van leerdoelen:

• Grenzen ervaren en gevoelens toestaan.
• Leren om tegenargumenten te formuleren.
• Uitstel durven vragen.

Casus 3: Afwachtende houding

Jeroen is medewerker ICT-support. Zijn leidinggevende merkt op dat hij vaak afwacht en pas in actie komt als hij expliciet wordt gevraagd. Tijdens het beoordelingsgesprek benoemt Jeroen dat hij bang is om fouten te maken en daardoor te lang wacht. Samen spreken ze af dat hij gaat werken aan initiatief nemen. Zijn leerdoelen:

• Eerder zelf met voorstellen komen.
• Fouten durven maken en daarvan leren.
• Reflecteren op zijn eigen bijdrage aan teamresultaten.

Casus 4: Slecht kunnen samenwerken onder tijdsdruk

Fatima is werkzaam in een marketingteam. Ze krijgt regelmatig te horen dat ze onder tijdsdruk minder goed samenwerkt: ze sluit zich dan af en trekt het werk naar zich toe. In een ontwikkelgesprek formuleert ze samen met haar manager ontwikkelafspraken. Haar leerdoelen:

• Stresssignalen eerder herkennen.
• Overleg zoeken in plaats van terugtrekken.
• Taken bewust verdelen in overleg met collega’s.

Ontwikkelafspraken: een ingang tot groei

Ontwikkelafspraken zijn geen losse flodders of standaardzinnen uit een functioneringsgesprek. Ze raken de kern van wie je bent, wat je doet en waar je naartoe wilt. Een goede ontwikkelafspraak sluit aan bij je persoonlijke kracht én bij het leerpunt dat je ervaart. Soms zijn ontwikkelafspraken bedoeld om gedrag bij te sturen. Soms juist om talent verder te ontwikkelen. Maar altijd zijn ze bedoeld om jou of jouw team een stap verder te helpen.

Ontwikkelen is groeien. Dat geldt voor mensen, teams en organisaties. En ontwikkeling gebeurt niet vanzelf. Het vraagt bewustwording, richting en ondersteuning. Ontwikkelafspraken helpen om die groei concreet te maken en in beweging te zetten.

 

Ontwikkelafspraken als richtingwijzer

Ontwikkelafspraken geven richting aan ontwikkeling. Je zet niet zomaar een stap – je zet een bewuste stap naar beter functioneren, meer werkplezier of effectiever samenwerken. Een goede ontwikkelafspraak is dus meer dan: ‘je moet beter leren communiceren’. Het gaat om de waarom-vraag: wat staat er op het spel? Wat maakt dat deze afspraak ertoe doet? En hoe zorg je dat het gedrag duurzaam verandert? Goede ontwikkelafspraken zijn:

• Persoonlijk: ze sluiten aan bij wie jij bent.
• Concreet: het is helder waar je aan werkt.
• Positief: ze richten zich op versterking, niet op afstraffing.
• Procesgericht: het gaat niet alleen om resultaat, maar ook om hoe je daar komt.

Neem bijvoorbeeld een medewerker die in een beoordelingsgesprek hoort dat hij "proactiever moet zijn". Wat betekent dat dan? In de praktijk blijkt dat hij vaak wacht tot werk hem wordt toegewezen. Een betere ontwikkelafspraak is: "neemt zelf het initiatief om binnen het team werkzaamheden op te pakken en stemt dit af met collega's." Daarmee wordt het gedrag zichtbaar, toetsbaar én ontwikkelbaar.

Ontwikkelafspraken zijn ook waardevol in teamcontexten. Denk aan teams waarin de samenwerking stroef verloopt. Door ontwikkelafspraken te maken, bijvoorbeeld over aanspreekcultuur, eigenaarschap of feedback, groeit het team als geheel.

Bij leiderschapstrajecten zijn ontwikkelafspraken essentieel. Bijvoorbeeld: "Ik wil leren om minder te micromanagen en meer los te laten, zodat mijn team zelfstandig leert werken." Zo'n afspraak zegt niet alleen iets over gedrag, maar ook over onderliggende overtuigingen. Het gaat om vertrouwen, controle loslaten, en ruimte geven aan anderen.

Ontwikkelafspraken zijn dus nooit een doel op zich, maar een middel. Een middel om jezelf, je team of je organisatie in beweging te zetten richting dat wat je bedoelt. En juist dát maakt ze zo krachtig.

Veelgestelde vragen – FAQ

Hier tref je enkele veelgestelde vragen.

Zijn ontwikkelafspraken hetzelfde als functioneringsafspraken?

Nee. Functioneringsafspraken gaan vaak over taakgerichte resultaten. Ontwikkelafspraken richten zich op gedrag, vaardigheden of persoonlijke groei.

Kun je ontwikkelafspraken maken zonder formeel gesprek?

Zeker. Ook in coachgesprekken of informele overleggen kunnen ontwikkelafspraken ontstaan.

Hoe weet ik of de ontwikkelafspraak werkt?

Door gedrag te observeren, feedback te vragen en zelf te reflecteren. Niet alles is in cijfers uit te drukken.

Mag je als medewerker ook zelf ontwikkelafspraken voorstellen?

Graag zelfs! Je toont initiatief en eigenaarschap over je groei.

Is er een overzicht van leerdoelen?

Ja. Op onze website vind je een uitgebreide lijst van leerdoelen voor allerlei ontwikkelthema’s.