home / team organisatie / teamcoaching / ziekmakende organisatie team / psychologische onveiligheid

Psychologische onveiligheid op de werkvloer: het verhaal van Marjolein

Psychologische onveiligheid is een thema wat vaker voorkomt in organisaties. Zoals Marjolein onlangs zei: "Het begon met een onbestemd gevoel. Alsof ik niet meer veilig was in mijn eigen team. Ik kon er de vinger niet op leggen. Maar ik voelde het elke dag." In dit artikel neem ik je mee in vragen als:

• Wat is psychologische onveiligheid?
• Waar komt het voor? 
• De rol van de leiding. 
• De rol van het team. 
• De impact van psychologische onveiligheid. 

Marjolein: langzaam uitgesloten

Marjolein werkt met hart en ziel. Ze is zorgvuldig, verantwoordelijk en betrokken. Maar op haar afdeling gebeurt iets geks. Besluiten worden buiten haar om genomen. Haar inbreng in vergaderingen wordt genegeerd of overgenomen zonder vermelding. Afspraak na afspraak wordt afgezegd. Ze hoort pas achteraf wat er besproken is. Ze merkt zelfs dat haar mailbox en agenda zonder overleg zijn ingezien.

Collega’s zeggen achter haar rug om dat ze niet communiceert. Terwijl ze juist voortdurend probeert af te stemmen. Haar leidinggevende laat het gebeuren. Hij spreekt haar zelden direct aan, maar stuurt anderen vooruit. Hij zegt: "Ik bemoei me er niet mee", maar faciliteert ondertussen het informele machtsgroepje dat haar positioneert als lastig.

Lees ook: Toxisch leiderschap.

De rol van de leidinggevende: onzichtbare regie

De leidinggevende in dit verhaal is een schoolvoorbeeld van wat we toxisch leiderschap noemen. Op het oog rustig, vriendelijk en niet-sturend. Maar schijn bedriegt. Want juist door niets te zeggen, stuurt hij het systeem op een stille, ondermijnende manier. Hij spreekt zich nergens over uit, maar geeft wel mandaat aan het informele clubje in het team. Hij vermijdt de confrontatie, maar voedt ondertussen het vuurtje.

Hij laat collega’s de vuile klusjes opknappen, stelt geen grenzen, beschermt niemand en faciliteert een cultuur waarin roddel, achterklap en uitsluiting normaal zijn geworden. Wie kritiek heeft of een afwijkende mening, ligt eruit.

Wat opvalt in zijn gedrag is het passief-agressieve karakter. Hij vermijdt openlijke confrontatie, maar laat ondertussen via omwegen merken wie wel en wie niet in de gunst staat. Hij zegt het één, maar zijn gedrag doet iets anders vermoeden. Hij stelt zich formeel afzijdig op, maar zet collega’s onder druk of spreekt ze indirect aan via anderen. Hij speelt in op loyaliteit, zaaide verdeeldheid, en gebruikt het informele netwerk om invloed uit te oefenen zonder ooit de verantwoordelijkheid te dragen voor de effecten.

Hij zegt: "Ik houd me erbuiten." Maar juist daardoor bevestigt hij de dynamiek. Zijn zogenaamde neutraliteit is allesbehalve neutraal. Het is het tegenovergestelde van leiderschap.

Lees ook: de leidinggevende manipuleert.

De rol van het team: passiviteit en loyaliteit

Wat deze dynamiek extra schrijnend maakt, is het gedrag van sommige collega’s. Zij weten dat het niet klopt, maar zeggen niets. Ze kiezen voor de veilige weg, voor de leidinggevende, voor de macht. Marjolein wordt op subtiele manieren buitengesloten. Niet met harde woorden, maar met fluisteringen, wegkijken, niet reageren, afspraken verzetten, documenten aanpassen. Alsof ze niet meer bestaat.

Waarom kiezen collega’s voor dit gedrag? Daar kunnen verschillende motieven onder liggen. Angst om zelf buiten de groep te vallen. Loyaliteit aan de leidinggevende. Gebrek aan vertrouwen dat het toch iets uitmaakt om je uit te spreken. Soms speelt ook onzekerheid of jaloezie een rol. Of een verlangen om zelf dichter bij de informele macht te komen. In onveilige teams kunnen mensen elkaar gaan controleren in plaats van ondersteunen – uit zelfbescherming.

De impact op Marjolein

Marjolein is een zorgvuldige, plichtsgetrouwe en integere vrouw met een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ze is een denker én een verbinder. Iemand die graag samenwerkt, die de nuance zoekt, en het grotere geheel overziet. Ze houdt van harmonie, en is gewend om rekening te houden met anderen – soms ten koste van zichzelf. Juist die kwaliteiten maken haar tot een gewaardeerde collega in gezonde teams. Maar in een psychologisch onveilige omgeving werken ze tegen haar.

Wat doet dit met je? Marjolein raakt zichzelf kwijt. Ik zeg altijd: wie te loyaal is, betaalt tweemaal de factuur. Eerst omdat je je grenzen niet bewaakt, en daarna omdat de ander er misbruik van maakt. Die zin geldt voor Marjolein. Haar trouw aan het team en de organisatie wordt haar duurste investering. Ze krijgt lichamelijke klachten: spanning, vermoeidheid, huilbuien. Ze slaapt slecht. Ze rationaliseert haar gevoel weg: "Ik stel me aan, ik moet me niet zo aanstellen." Maar het klopt niet. Haar grenzen worden voortdurend overschreden. Ze voelt zich gecontroleerd, gemanipuleerd en genegeerd.

En toch blijft ze loyaal. Te loyaal. Want dat is wie ze is. Maar haar loyaliteit wordt tegen haar gebruikt. In een sfeer van psychologische onveiligheid worden je sterkste eigenschappen je grootste valkuilen.

Meer lezen? Zelfvertrouwen ontwikkelen.

Persoonlijke groei door coaching

In de coaching komt er ruimte. Ruimte om te voelen. Om woorden te geven aan wat er gebeurt. Marjolein leert haar patronen herkennen. Ze ontdekt dat haar reactie op machtsspelletjes diep geworteld is in oude ervaringen. Ze leert dat ze niet hoeft te strijden, maar ook niet hoeft te verdwijnen. Ze leert om zichzelf te hervinden.

Tijdens de coaching komt ook haar thuissituatie vroeger ter sprake. Marjolein groeide op in een gezin waar emoties onderhuids bleven, waar conflicten werden vermeden en waar harmonie koste wat kost behouden moest blijven. Ze leerde al jong om zichzelf aan te passen, om spanningen op te vangen en zichzelf weg te cijferen als dat nodig was. Die overlevingsstrategie nam ze ongemerkt mee naar haar werk – en werd daar haar valkuil.

Ze zegt: "Ik weet nu beter wat mijn grenzen zijn. Ik voel eerder wanneer ik iets niet wil. En ik geef het aan. Zonder me schuldig te voelen."

Lees ook: Assertiviteit en grenzen aangeven.

Ziekmakende systemen doorbreken

Wat Marjolein meemaakt, is geen incident. Het gebeurt in veel teams. Zolang niemand het benoemt, blijft het onderhuids aanwezig. Het vraagt moed om zichtbaar te worden. En steun van mensen die het zien. Coaching kan helpen. Maar ook leiderschap dat werkelijk verantwoordelijkheid neemt voor veiligheid.

Veelgestelde vragen

Wat is psychologische onveiligheid?

Een situatie waarin je je niet vrij voelt om te spreken, je mening te geven of jezelf te zijn uit angst voor afwijzing, straf of uitsluiting.

Hoe ontstaat psychologische onveiligheid?

Door leiderschap dat geen grenzen stelt, door roddels, beeldvorming, uitgesloten worden, niet serieus genomen worden, manipulatie of passief-agressief gedrag.

Wat is de rol van de leidinggevende?

Een leidinggevende moet veiligheid borgen. Als hij wegkijkt, gedrag faciliteert of zelf meedoet aan manipulatie, wordt hij onderdeel van het probleem.

Wat kun je doen als je in een onveilige situatie zit?

Zoek steun. Benoem wat je voelt. Laat je niet gaslighten. En overweeg coaching om jezelf terug te vinden.