Bekwaamheid en bereidheid: wat is dat?
Bekwaamheid en bereidheid: dat bepaalt of een medewerker goed functioneert of slecht functioneert (bij gebrek eraan). Maar wat is bekwaam en wat is bereid? In dit artikel ga ik in op deze twee aspecten.
Bekwaamheid: wat ís dat nou precies?
Bekwaamheid komt van het oud-Nederlandse ‘bequaem’, dat zoveel betekent als ‘geschikt, passend, toereikend’. In hedendaagse taal duidt het op iemands vermogen om iets goed uit te voeren. Het woord is verwant aan termen als competent en vaardig. Het gaat niet alleen over weten hoe iets moet.
Bekwaamheid betekent dat je het écht kunt. En dan bedoel ik niet: je hebt er een keer over gelezen. Nee, je kunt het écht. Je hebt het vaker gedaan, je snapt hoe het werkt en je kunt het uitvoeren zonder er uren over te twijfelen. Een bekwaam iemand:
- Heeft kennis van zaken.
- Heeft ervaring met wat hij of zij doet.
- Kan het gedrag laten zien dat past bij de taak.
- Voelt zich zeker in de uitvoering.
Je ziet het terug in gedrag, niet alleen in diploma’s. In houding, niet alleen in woorden. Iemand die bekwaam is, handelt met overzicht en gemak. Soms bijna gedachteloos zoals een ervaren verpleegkundige die intuïtief het juiste infuus prikt.
Bekwaamheid laat zich zien in herhaling. In stabiliteit. In het vertrouwen dat anderen in jou hebben, juist omdat jij steeds weer laat zien dat je het kunt.
Doe de leiderschapstest
Wil je inzicht in jouw natuurlijke stijl van leidinggeven (online test)? Wil je weten waar jouw individuele leiderschapskwaliteiten liggen? Wil je jouw persoonlijke ontwikkeldoelen leren kennen?
Training coachend leiderschap
Bekijk de training coachend leidinggeven. We verzorgen deze training individueel maar ook in groepen wanneer je meerdere collega's hebt, die interesse hebben in deze training.
Bereidheid: er écht klaar voor zijn
Bereidheid is een woord uit het model van Hersey en Blanchard dat klinkt alsof het uit de vorige eeuw komt. Ik heb jarenlang met dat woord geworsteld en het ook nooit goed kunnen uitleggen. Uiteindelijk lukt het me om er woorden aan te geven en het in de praktijk toe te passen.
Als eerste: bereidheid is meer dan willen. Het is een innerlijke klik. Het moment waarop hoofd, hart en handen op één lijn komen. Een moment van afstemming. Je voelt: de tijd is rijp. Dit past bij mij. Hier ben ik aan toe. Bereidheid betekent dat je er innerlijk klaar voor bent. In de psychologie noemen ze dit ‘readiness’: een staat van mentale paraatheid om in actie te komen – zowel emotioneel als mentaal voorbereid zijn om te reageren op een uitdaging.
- Soms groeit dat besef via hikken, wikken en wegen: je overweegt, probeert uit, voelt hoe het landt.
- Totdat je merkt: ik wil dit echt én ik durf het aan.
- Je voelt in je lijf en hart: dit past bij mij – het klopt gewoon.
Bereidheid vraagt om timing. Soms ben je te vroeg. Dan wil je wel, maar durf je nog niet. Soms is het ook geestelijke rijping. Je bent er nog niet aan toe. Je bent er nog niet klaar voor. Of je kunt het wel, maar je voelt geen klik.
Soms ben je te laat. Dan was je allang toe aan de volgende stap, maar hield je jezelf klein. Je wentelde jezelf rond in de comfortzone. Je deed weinig anders dan belemmeringen oproepen. Je zag niet alleen beren op de weg, je bedacht ze zelf ook. Je sprak wel over jouw verlangen met vrienden en vriendinnen, maar het waren schommelstoelgesprekken. Je bewoog wel, maar je kwam geen meter vooruit.
Het is dus ook timing soms. Het moment waarop tijd, motivatie en identiteit samenvallen.
Willen, kunnen, zijn
Zelf gebruik ik vaak dit eenvoudige maar krachtige onderscheid:
Willen: je hebt verlangen en motivatie.
Kunnen: je beschikt over de kennis en vaardigheden.
Zijn: het past bij wie je bent – bij je identiteit en kwaliteiten.
Bereidheid en bekwaamheid ontstaan pas echt wanneer alledrie op groen staan. Je wil het, je kan het, en het klopt bij wie je bent.
Vier situaties
Hersey en Blanchard noemen een viertal situaties die ik hierna uitwerk:
-
Onbekwaam en onbereid
Je kunt het niet en je wilt (of durft) het ook niet.
Situatie 1 hebben we allemaal meegemaakt. Jij kon iets niet, je had geen kennis en al helemaal geen ervaring. En je was onbereid. Hier voel ik weer mijn conflict met het woord onbereid. Daarom heb ik moeite met het woord 'onbereid'. Want:
- Misschien wil je het wel, maar je voelt je er nog niet rijp voor.
- Misschien lijkt het alsof je niet gemotiveerd bent, maar durf je het gewoon niet goed.
- Misschien verlang je er zelfs naar, is het een droom van je, maar je aarzelt nog.
Juist dan heb je iemand nodig die het ziet. Die naast je gaat staan. Die je niet pusht, maar je meeneemt. Iemand die zegt: “We gaan het samen doen. Ik help je groeien.”
Dat vraagt om een leidinggevende die instructie geeft, die begeleidt en af en toe even streng is, maar altijd vanuit vertrouwen. We noemen dit de stijl van instrueren en controleren. Niet om klein te houden, maar om iemand te helpen de eerste stappen te zetten richting bekwaamheid én vertrouwen.
-
Onbekwaam maar wel bereid
Je bent er wél klaar voor, maar je kunt het nog niet.
De wil is er, je bent nieuwsgierig, enthousiast en gemotiveerd om iets nieuws te leren. En diep van binnen voel je dat je bekwaamheid kan ontwikkelen. Dat vertrouwen heb je wel. Maar je weet: je kunt het nog niet. Je bent nog niet bekwaam. Het gaat nog niet vanzelf.
Vergelijk het met een kind dat net leert fietsen. De eerste meters gaan wiebelend. Je houdt nog even de bagagedrager vast. Maar het kind wil. En dat is goud waard. Want bereidheid is de motor van ontwikkeling.
Als leidinggevende gebruik je hier de stijl van coachen. Je moedigt aan, stelt vragen, begeleidt in kleine stappen en bouwt samen aan zelfvertrouwen. Je laat iemand groeien door hem ruimte te geven en vangt op waar nodig.
Eerlijk gezegd is dit een bijzondere situatie. Je hebt wel een innerlijke overtuiging dat het bij je past, terwijl je nog niet bekwaam bent. Volgens mij lukt dat alleen als het gaat om taken waarvan je voelt dat jij die onder de knie krijgt. Omdat ze passen bij wie je bent, bij jouw kwaliteiten en talenten.
-
Bekwaam maar onbereid
Je kunt het wél, maar………...
Deze situatie komt vaker voor dan je denkt. Je beschikt over de juiste kennis en ervaring met de taak en zou het in theorie prima aankunnen. Maar tóch zegt iets in jou: "Nee, nu even niet." Dat is geen kwestie van onwil, maar van onzekerheid, twijfel of belemmerende gedachten. Er kunnen allerlei oorzaken zijn voor deze terughoudendheid:
- Een eerdere negatieve ervaring die het zelfvertrouwen ondermijnde.
- Perfectionisme: de lat ligt zó hoog dat beginnen al voelt als falen.
- Angst om te falen, of om door de mand te vallen.
- Jezelf vergelijken met anderen die beter zijn dan jij.
- Angst voor zichtbaarheid of verantwoordelijkheid.
- Verlies van vertrouwen in de leiding of in de organisatie.
- Overbelasting of vermoeidheid waardoor motivatie uitdooft.
- Gebrek aan uitdaging: je kunt het goed, maar de uitdaging is weg.
Voorbeeld: Mark kan goed presenteren. Hij heeft het vaak gedaan, krijgt altijd positieve feedback. Maar sinds die ene keer dat hij zich versprak tijdens een groot overleg, voelt hij zich onzeker. "Ik doe het liever even niet," zegt hij. "Laat iemand anders het maar doen."
Op zo’n moment heeft Mark geen extra training nodig, maar iets anders: vertrouwen. Begrip. Een veilige setting waarin hij of zij mag groeien, zonder druk. Een leidinggevende die vraagt: "Wat houdt je tegen?" en niet meteen roept: "Je kunt dit toch gewoon?"
De stijl die hierbij past is die van begeleiden. Niet overnemen, niet pushen, maar samen onderzoeken wat de rem veroorzaakt. En dan kijken welke steun of aanmoediging nodig is om in beweging te komen. Want bekwaam zijn is mooi, maar als je je onveilig of onzeker voelt, dan sluit de deur zich van binnenuit. En wanneer je je werk doet op automatische piloot, dan ben je wel bekwaam, maar het werkgeluk is weg.
-
Bekwaam én bereid
Je kunt het én je bent er klaar voor.
Dit is de ideale situatie. Jij weet wat je doet, je voelt je zeker, en je hebt er zin in. Je bent zelfstandig, neemt verantwoordelijkheid en hebt weinig sturing nodig. Dit is het moment waarop eigenaarschap zichtbaar wordt: je voelt je betrokken bij de taak, je pakt het op alsof het van jou is.
Voorbeeld: Judith werkt al jaren als teamleider. Ze weet hoe ze haar team kan aansturen én ze vindt het leuk. Als ze iets nieuws moet oppakken, zegt ze: “Kom maar op, ik regel het!” Ze wacht niet af, maar neemt initiatief. Ze stelt prioriteiten, overlegt als het nodig is, en handelt vanuit overzicht.
Je zou kunnen zeggen: Judith is taakvolwassen. Ze hoeft niet gemotiveerd te worden, ze heeft juist ruimte nodig om te doen waar ze goed in is. Ze wil verantwoordelijkheid, geen controle. Ze floreert wanneer ze serieus genomen wordt als professional.
Als leidinggevende hoef je in dit stadium weinig te doen, behalve loslaten en delegeren. Je coacht op afstand, biedt kaders en stelt eventueel verdiepende vragen. Judith vraagt geen leiding, maar vertrouwen. Dit is het moment waarop coachend leiderschap het meest effectief is.
Lees ook: Wat is taakvolwassenheid?
Vier stijlen van situationeel leiderschap: kort uitgelegd
Situationeel leidinggeven betekent dat je jouw stijl van leidinggeven afstemt op de persoon die tegenover je zit. Maar hoe weet je wat werkt? Wanneer moet je sturen, en wanneer juist loslaten? Je kijkt dus naar de bekwaamheid en bereidheid van de medewerker (zoals hiervoor uitgelegd) en op basis daarvan kies je één van de vier stijlen:
- Instrueren: als iemand nog niks kan, maar wél graag wil.
- Overtuigen (coachen): als iemand het nog niet kan én ook twijfelt of hij het wel wil.
- Overleggen (ondersteunen): als iemand het wel kan, maar zijn motivatie of vertrouwen kwijt is.
- Delegeren: als iemand het kan én wil – dan hoef jij vooral niet in de weg te lopen.
Wil jij jouw leiderschapsstijl beter afstemmen op je team?
Volg de training Coachend leidinggeven en groei in jouw rol als leidinggevende.
Wil je gericht werken aan je ontwikkeling als leidinggevende?
Bekijk het complete overzicht met leerdoelen voor coachend leiderschap en kies wat bij jou past.
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching (www.desteven.nl). Op deze website tref je meer dan 2000 blogs over persoonlijke ontwikkeling, loopbaan, leiderschap, teamontwikkeling, hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
Publicatiedatum: 22-01-2017.
