Burn-out, overwerkt of overspannen: kenmerken en oorzaken
Burn-out: kenmerken, persoonlijkheid en oorzaken. Wanneer je burn-out bent, ben je lichamelijk, mentaal en emotioneel opgebrand. De energie is op. De reserves zijn fors aangesproken en raken ook uitgeput. In dit artikel ga ik in op onderwerpen als: wat is het verschil tussen overwerkt zijn, overspannenheid en burn-out? En is burn-out wel een ziekte?
Treffende beschrijving
Een burn-out is in deze tijd een veel voorkomend item. Een ziekte? Onlangs maakte ik de situatie mee dat zelfs de bedrijfsarts aangaf dat een burn-out geen ziekte is. (zie ook: is burn-out een ziekte). Ik denk dat de ernst soms behoorlijk wordt onderschat.
Adrian Verbree beschrijft het zeer treffend in Eclips: ‘Toen knapte er iets in mijn hoofd. Pang! Een zingend strak getrokken snaar werd doorgeknipt….’ ‘Een pot zwarte inkt stroomde leeg in mijn hersens. Dus zo voelt een hersenbloeding, dacht ik. Maar het was geen hersenbloeding. Het was niks. Het ging over in iets anders, iets ergers. Van het ene op het andere moment was er niets meer: geen woorden, geen gedachten, niets. Een soort mentale dwarslaesie’ (zie Adrian Verbreek: Eclips).
E-book en webinar - Burn-out: een error in je lijf
Het e-book "Burn-out: een error in je lijf" is geschreven door Jan Stevens en biedt samen met het webinar een diepgaande verkenning van burn-out, inclusief persoonlijke ervaringen, praktische tips voor herstel, en een kritische blik op de rol van maatschappij en organisaties bij het voorkomen en aanpakken van burn-out.
Overspannen of overwerkt?
Overspannenheid of overwerkt zijn is een tijdelijke verstoring van het functioneren door een herkenbare stressfactor. Je hebt bijvoorbeeld een langere periode te maken gehad met overbelasting en te drukke werkzaamheden. Dat kan zijn op jouw werk, de thuissituatie of een combinatie van beide.
Burn-out is een gevolg van jarenlange oftewel chronische overbelasting en overspannenheid. Iemand die burn-out is, is lichamelijk, mentaal en emotioneel opgebrand. Alle energie is op. Ook het reservevat is leeg.
Veel mensen denken dat burn-out hetzelfde is als overspannenheid en dat is goed te begrijpen omdat die termen te pas en te onpas door elkaar worden gehaald. Er is echter een duidelijk onderscheid tussen overspannenheid en burn-out.
Begripsverwarring alom
Er is dus sprake van begripsverwarring. Iemand die burn-out is kan zich depressief voelen maar iemand die zich depressief voelt, hoeft niet per definitie burn-out te zijn. Iemand die burn-out is, zal zich erg moe voelen maar iemand die erg moe is, hoeft niet per se burn-out te zijn.
Zit je in een DIP of zit je niet lekker in jouw vel?
Je leest dit artikel vast niet omdat je moet afstuderen op de verschillen tussen burn-out, overspannen, overbelast, depressief of overwerkt. Wellicht voel je je niet lekker of zit je niet lekker in jouw vel! Je hebt wellicht het gevoel dat je in een DIP zit. Hoe herken je dat?
- Je betrekt kritiek meer dan normaal op jezelf en je kunt moeilijk incasseren of relativeren
- Je rust niet meer echt uit: je slaapt of heel veel of juist slecht en heel weinig
- Je ziet steeds meer tegen zaken op die je moet doen terwijl daar geen reden voor is
- Je maakt je onterecht zorgen over zaken terwijl je dat normaal niet doet
- Je raakt het overzicht kwijt of je wordt overspoeld door jouw werk
- Soms raak je in paniek of voel je je ongelukkig, somber of beroerd
- Je bent erg passief of juist hyperactief
- Je bent snel geïrriteerd of geërgerd en je hebt een kort lontje
Wat moet je doen?
In alle gevallen is het zaak om aan de bel te trekken.
- Vertel als eerste thuis wat er met jou aan de hand is, hoe jij je voelt.
- Ga direct naar jouw huisarts en leg jouw klachten voor.
- Laat je niet leiden door verhaal van anderen of door internet-dokters. Je kunt op basis van een onlinetestje niet vaststellen of je in een depressie zit of dat je burn-out bent. Daar komen andere zaken bij kijken. Je kunt op basis van een online test hooguit voor jezelf concluderen dat je de stap naar de professionele hulpverlening moet maken.
Kenmerken burn-out
Kenmerken van burn-out kunnen zijn:
- negatieve gevoelens zoals: futloosheid, uitputting, moeheid of oververmoeidheid, een leeg gevoel, angst of paniekaanvallen, schaamte of schuld, depressie, suïcidale gedachten, lusteloos, opgejaagd, gevoel van falen, machteloosheid, ongedurigheid
- fysieke klachten: controle kwijt over eigen lichaam, concentratieproblemen, vergeetachtig, weinig weerstand, achteruitgang in conditie, snel grieperig, slaapstoornissen
- relationeel: snel overprikkeld, onredelijk, confronterend, conflicterend, intolerant, geen hulp vragen, cynisme, agressief, snel geërgerd, te direct in de communicatie, je terugtrekken
- mentaal: gebrek aan zelfvertrouwen, weifelen en twijfelen, besluiteloosheid, onzeker
Het reservevat is leeg: vallen in een diep gat
Normaliter gebruiken wij overdag onze energie en tanken wij 's nachts weer bij. In bijzondere omstandigheden doen we een beroep op ons reservevat met energie. Dat kan bijvoorbeeld bij ernstige familieomstandigheden of andere gebeurtenissen. Iemand die burn-out is, heeft jarenlang een beroep gedaan op zijn reserves. En als het reservevat leeg is, is er niks meer! Niets anders dan een zwart gat. Kenmerken die erbij horen:
- het gevoel in een gapend gat te vallen terwijl niemand je helpt
- niet meer kunnen incasseren
- niet meer kunnen relativeren
- geen weerstand meer kunnen bieden aan je eigen gevoelens
- overstelpt worden met negatieve emoties, gevoelens en gedachten
Oorzaken
Vaak is de oorzaak een complexe combinatie van factoren zoals
- persoonlijkheidsfactoren: hoog verantwoordelijkheidsgevoel, perfectionisme, groot empathisch vermogen, hoog normbesef
- werkomgeving: te weinig sociale steun van collega’s en leiding
- privé-omgeving: relatieproblemen, verlies van naasten, ingrijpende gebeurtenissen
Herstel van een burn-out
Maar goed: oorzaken benoemen is mooi. De vraag is voor de persoon die burn-out is: hoe kom ik er vanaf? Wat kan ik eraan doen om er vanaf te komen? Helpt coaching eventueel? Zie ook: is coaching bij burn-out zinvol?
Heeft jouw organisatie veel met burn-out te maken?
Heeft jouw organisatie veel ziekteverzuim door burn-out en/of stress? Wellicht is het dan zaak om de mogelijkheden van ons programma gericht op gezondheidsmanagement eens te bekijken.
Is burn-out een ziekte? Reden tot ziekteverzuim?
Onlangs maakte ik een situatie mee waarbij een bedrijfsarts vaststelde dat de medewerker burn-out was en derhalve dus niet ziek. Dat deed de gemoederen aardig oplopen. De medewerker had het gevoel dat hij niet serieus werd genomen (zo van: ik stel me toch niet aan).
Weet je waar het om gaat? Niet eens zozeer om de vaststelling ziek of niet ziek. Eerder om de vaststelling: zijn er arbeidsmogelijkheden op dit moment voor de medewerker of moeten we ziekteverlof toekennen?
-
De praktijk
Een organisatie meldde zich bij ons met de bedoeling om een medewerker aan te melden voor een coachingstraject. Het verhaal was helder: de medewerker zou weinig zelfvertrouwen hebben, wellicht een soort angststoornis en er moest nu maar eens wat gebeuren want anders moest men een dossier opbouwen en afscheid nemen van de persoon die reeds zo'n 17 jaar in dienst was bij het bedrijf.
Toen ik het verhaal van de betreffende medewerker zelf hoorde was de analyse eenvoudig: of we zijn net op tijd, of we zijn net te laat. Twee dagen later meldde de medewerker zich ziek. 's Nachts een paniekaanval gehad. Derhalve kwam hij bij de bedrijfsarts en die was ook duidelijk. Burn-out is geen ziekte. Wanneer de medewerker problemen heeft thuis of op zijn werk dan moeten deze opgelost worden en anders moeten er maar andere keuzes gemaakt worden. Eigenlijk een beetje jammer want het was allemaal niet nodig geweest. Deze discussie gaat namelijk over: wat is ziek en wat is gezond? En iemand die burn-out is hoeft daarmee niet belast te worden. Duidelijk is in ieder geval dat er iets niet in orde is.
-
Arbeidsongeschikt en dus ziekteverzuim?
In principe wordt ziekteverlof toegekend als een medewerker ziek en ten gevolge van die ziekte arbeidsongeschikt is. Indien burn-out volgens de bedrijfsarts geen ziekte is dan zegt dat nog niets over eventuele arbeidsgeschiktheid (lees ook: arbeidsmogelijkheden en ziekte). De impact van een burn-out kan zodanig groot zijn dat werk niet verstandig is en zelf schade kan opleveren voor de medewerker en soms zelfs voor de werkgever of voor klanten van de werkgever. Weet je: er is geen pasklaar antwoord te geven op dit soort situaties. Maatwerk is geboden. Soms is het goed de medewerker voor kortere of langere tijd wat ruimte te geven (middels arbeidsverzuim) en soms is het goed om dat juist niet te doen. Afstemming met de medewerker zelf is van groot belang. Zet samen een traject op gericht op herstel van burn-out, blijf in gesprek en evalueer voortdurend.
-
Hoe ga je er als organisatie mee om?
Allereerst dit: is coaching bij burn-out zinvol? Het antwoord is: ja, coaching helpt. Onder bepaalde condities en voorwaarden. Een aantal tips:
- ga als leidinggevende niet de psycholoog uithangen. Heel vaak zit er een vraag achter de coachingsvraag die bij de werkgever niet op tafel komt om tal van redenen. Het kan zijn dat de omgeving niet voldoende veilig is (de werkgever heeft een ander belang dan een coach), wellicht voelt de medewerker zich onzeker en de vraag is of iemand intern bij de organisatie die technieken beheerst om dergelijke vraagstukken op tafel te krijgen.
- Geef de coach de ruimte om zijn/haar werk te doen en zet er vooral in eerste instantie niet teveel druk op. Druk is het laatste wat jouw medewerker kan gebruiken. Medewerkers die burn-out zijn hebben doorgaans een te hoog verantwoordelijkheidsgevoel, zijn overbetrokken etc. Het zal dus alleen een schuldgevoel bij hen oproepen.
- Ondersteun de medewerker, faciliteer en de grootste kans is er dat binnen afzienbare tijd een oplossing komt.
Opgebrand door jouw werk: overwerkt?
Ben je opgebrand door jouw werk? Heb je jarenlang roofbouw op jezelf gepleegd? Heb je het gevoel dat je daardoor nu opgebrand of uitgeblust bent? Wat voor invloed heeft werk eventueel op een burn-out? Ik noem een aantal factoren:
- Je hebt het altijd te druk: binnen de gestelde uren kun je jouw werk niet uitvoeren
- Je neemt derhalve regelmatig werk mee naar huis
- Je werkt dusdanig veel dat het spanningen geeft in jouw relatie of gezin
- De combinatie werk en mantelzorg zorgt voor overbelasting
- Je kunt het werk maar moeilijk loslaten en je slaapt er soms onrustig door of je hebt moeite om in slaap te vallen
- Je zit op jouw werk regelmatig in een conflictsituatie of in een sfeer waar onderlinge spanningen zijn
Hard werken: kun je daar ziek van worden?
Plat gezegd zeggen mensen wel eens: van hard werken ga je toch niet dood? Wellicht gaat het ook niet om hard werken. Stel je zou 10 uur per dag hard moeten werken en het zou daarmee klaar zijn. Waarschijnlijk word je daar niet burn-out van. Vaak zijn er andere zaken die een rol spelen zoals:
- onderlinge conflicten, gespannen verhoudingen op jouw werk, disfunctioneren
- rolvermenging en rolstress
- veeleisend en de lat te hoog
- persoonlijkheidsfactoren: zoals overbetrokken, te zorgzaam, over-verantwoordelijkheidsgevoel, perfectionisme, conflictvermijdend etc.
Lees ook het artikel over persoonlijkheidsfactoren bij een burn-out.
Helpt coaching wanneer je burn-out bent?
Helpt coaching bij een burn-out? Dat is een hele goeie vraag die om zorgvuldige beantwoording vraagt. Hierboven omschreef ik dat iemand die burn-out is, een beroep heeft gedaan op zijn reserves. Nu is er een groot verschil of de persoon in kwestie net de grens overschreden heeft of finaal opgebrand is. Indien iemand totaal is opgebrand, is een coachingstraject van een aantal sessies niet toereikend. Wellicht heb je dan langdurige hulpverlening nodig van een andere professional. Overleg met jouw huisarts is belangrijk.
In andere situaties kan coaching helpen onder bepaalde condities en voorwaarden. Coaching van de medewerker helpt wanneer er een optimale samenwerking is tussen werkgever, werknemer en de coach.
-
Wat zijn de voorwaarden?
Allereerst is er enige ruimte nodig en dient het bedrijf te faciliteren. Zie ook: volgens sommige bedrijfsartsen is burn-out geen ziekte.
- het klinkt logisch maar de medewerker moet het zelf doen (en niet de coach of de werkgever) en dus moet de medewerker openstaan voor begeleiding wil het traject slagen.
- de werkgever faciliteert door het geven van sociale steun maar ook door de medewerker even de zeilen uit de wind te houden (hark de druk bij de medewerker weg)
- af en toe gezamenlijk evalueren is van belang: contact met de organisatie is voor medewerkers essentieel voor een versnelde terugkeer
- heel vaak zit er een vraag achter de coachingsvraag die bij de werkgever niet op tafel komt om tal van redenen. Het kan zijn dat de omgeving niet voldoende veilig is (de werkgever heeft een ander belang dan een coach), wellicht voelt de medewerker zich onzeker en de vraag is of iemand intern bij de organisatie die technieken beheerst om dergelijke vraagstukken op tafel te krijgen.
-
Terugkeer op de werkvloer
Na enige tijd zal blijken dat de medewerker behoefte heeft om weer aan 't werk te gaan. Dat proces begeleiden we en bouwen we voorzichtig op. Het bedrijf of de organisatie kan daar prima bij helpen. Overigens: wanneer we kunnen voorkomen dat de medewerker ziek thuis komt te zitten, heeft dat onze voorkeur. Ritme (werkritme), orde en structuur, dragen bij aan herstel van een burn-out. Dit is echter geheel afhankelijk van de situatie.
-
Duur van het traject
De duur van het traject hangt af van de situatie.
-
Hoe meet je vooruitgang tijdens herstel van een burn-out?
De ervaring is: de diepte van de burn-out zal in een lagere frequentie terugkomen en als minder heftig ervaren worden.
Plan van aanpak
Een plan van aanpak is altijd gericht op een paar elementaire zaken:
- bewustwording van persoonlijkheidsaspecten bij de medewerker: overbetrokkenheid, overgevoeligheid, over-verantwoordelijkheid.
- plan van aanpak indien er persoonlijke vraagstukken zijn: relatieproblemen, financiële problemen etc. etc.
- bioritme opbouwen: op tijd naar bed, op tijd uit bed, leren slapen, gezond eten en bewegen (oeroude basisprincipes om de burn-out aan te pakken).
Coaching bij burn-out
Bekijk de mogelijkheden voor coaching bij burn-out of bore-out.
Training gericht op stressreductie
Bekijk de leerdoelen gericht op stressreductie en stressmanagement.
