Als dienstbaarheid ten koste gaat van jezelf
Doorgeslagen dienstbaarheid. Wat betekent dat eigenlijk? En hoe weet je of jij daar last van hebt? De vraag die onder dit thema ligt is vaak confronterend: waarom geef jij jezelf steeds weg aan de ander? Waarom is er zoveel ruimte voor de ander, en zo weinig voor jezelf? In dit artikel neem ik je mee langs herkenning, oorzaken, gevolgen en de route terug naar jezelf.
Wanneer ben je te dienstbaar?
Dienstbaar zijn klinkt als iets moois. Je helpt graag. Je staat voor anderen klaar. Je doet het graag goed voor een ander. Maar wat als dat doorslaat? Wanneer het helpen van de ander structureel ten koste gaat van jezelf?
- Als jij je plannen afzegt omdat een ander je nodig heeft, ook al was je uitgeput.
- Als jij je mening niet geeft omdat het voor de ander ongemakkelijk zou zijn.
- Als jij voortdurend geeft, en bijna nooit ontvangt.
- Als jouw grenzen niet zichtbaar zijn, of genegeerd worden.
- Als je nauwelijks nog weet wat jij eigenlijk wilt, voelt of nodig hebt.
Herken je dit? Dan is de kans groot dat jouw dienstbaarheid te ver is doorgeslagen. Je leeft voor de ander. Maar wie leeft er dan nog voor jou?
Doe de test!
Bij De Steven kun je een uitgebreide analyse doen om inzicht te krijgen in jouw kwaliteiten, eigenschappen, persoonskenmerken en valkuilen.
Zo krijg je inzicht in jouw ontwikkeldoelen.
Training en coaching
Wil je een training volgen om te leren hoe jij je valkuilen kunt vermijden? Dat kan! Bekijk de mogelijkheden:
- individuele training: spelen vanuit jouw kwaliteiten
- teamtraining kernkwaliteiten
Hoe ontstaat doorgeslagen dienstbaarheid?
Niemand wordt ermee geboren. Je leert het. Vaak al jong. Misschien kreeg je mee dat 'goed doen voor een ander' het hoogste goed was. Dat je vooral niet lastig moest zijn. Niet teveel ruimte moest innemen. Misschien kreeg je waardering wanneer je je aanpaste, wanneer je lief was, zorgde, meewerkte.
Ik noem een paar mogelijke oorzaken:
- Opvoeding en gezinspatronen. Je groeide op in een omgeving waar jouw behoeften minder belangrijk waren dan die van anderen.
- Loyaliteit. Je voelde je verantwoordelijk voor het welzijn van ouders, broers, zussen. Je werd ouder dan je jaren.
- Angst voor afwijzing. Je past je liever aan dan dat je risico loopt om niet aardig gevonden te worden.
- Waardering door inzet. Je leerde dat jouw waarde zat in wat je voor anderen deed. Dat je pas goed genoeg was als je iets betekende voor de ander.
Vaak speelt ook perfectionisme mee. Alles moet kloppen. Je wil niemand teleurstellen. Je houdt de boel draaiende – thuis, op je werk, in de familie. Maar ondertussen raak je jezelf kwijt.
Waarom ga je er zo ver in mee?
Omdat het vertrouwd is. Omdat het jou ooit hielp. Omdat het werkte. Omdat je er erkenning voor kreeg. En omdat je er ooit zelfs op overleefde.
Neem het jezelf dus niet kwalijk. Dienstbaar zijn was ooit jouw kracht. Maar nu is het een valkuil geworden.
- Je denkt dat je onmisbaar bent.
- Je denkt dat anderen je nodig hebben.
- Je denkt dat het egoïstisch is om jezelf op de eerste plaats te zetten.
- Je denkt dat je moet doorgaan.
Maar al die gedachten zijn niet de waarheid. Het zijn overtuigingen die je ooit bent gaan geloven. En hoe vaker je ze herhaalt, hoe meer je erin gaat leven.
Dienstbaarheid is een kernwaarde, té dienstbaar een valkuil
Dienstbaarheid is een prachtige waarde. Een waarde die voortkomt uit betrokkenheid, verantwoordelijkheid en oprechte zorg voor de ander. Het laat zien dat je bereid bent bij te dragen aan het welzijn van anderen, zonder direct eigenbelang. In organisaties is dienstbaarheid een kracht die teams verbindt, samenwerking versterkt en de sfeer verbetert.
Maar zodra deze waarde doorslaat, verandert kracht in kwetsbaarheid. Dan ga je geven zonder grens. Je leeft vooral voor de ander, en te weinig voor jezelf. Dat is niet meer dienstbaar, maar destructief. Té dienstbaar zijn betekent dat je jouw eigen behoeften structureel overslaat. Je zet de ander op een voetstuk en raakt jezelf kwijt.
Een kernwaarde wordt een valkuil wanneer ze doorslaat in het uiterste. En dat geldt ook voor dienstbaarheid. De balans tussen geven en ontvangen is dan verstoord. Herken jij dat patroon? Dan is het tijd om jouw waarde opnieuw in evenwicht te brengen met jouw welzijn.
Lees ook: dienstbaarheid als kernwaarde
Wat zijn de gevolgen?
Op de lange termijn heeft doorgeslagen dienstbaarheid een hoge prijs. Niet alleen mentaal, maar ook fysiek. Ik noem een paar gevolgen:
- Energieverlies. Je raakt op. Letterlijk. Je accu is leeg, en je krijgt 'm niet meer opgeladen.
- Onrust. Je hoofd maakt overuren. Je piekert, je voelt spanning, je slaapt slecht.
- Leegte. Je doet alles voor anderen, maar voelt zelf geen echte vreugde meer. Alsof je op automatische piloot leeft.
- Burn-outklachten. Je bent moe. Chronisch. Prikkelbaar. Lichamelijke klachten nemen toe.
- Identiteitsverlies. Je weet niet meer wie jij bent, los van wat je voor anderen betekent.
Een voorbeeld:
Simone (44) werkte parttime in de zorg, had twee kinderen en mantelzorgde voor haar moeder. Ze regelde alles. “Ik vond het normaal,” zei ze, “om als laatste naar bed te gaan en als eerste op te staan.” Totdat haar lijf het opgaf. Burn-out. “Ik wist niet meer wat ik zélf wilde. Alleen wat een ander van mij nodig had.”
Hoe herken je het bij jezelf?
Ik noem een aantal zaken die je misschien herkent.
- Je voelt je vaak verantwoordelijk.
- Je hebt moeite met 'nee' zeggen.
- Je stelt de behoeften van anderen boven die van jezelf.
- Je hebt moeite om te voelen wat jij zelf wilt.
- Je vindt het lastig om hulp te vragen.
- Je hebt een groot zorghart, maar dat hart is moe.
Te dienstbaar is synoniem voor zelfopoffering
Té dienstbaar zijn is niet alleen een valkuil, het is vaak een vorm van zelfopoffering. Je stelt de belangen, behoeften en wensen van anderen structureel boven die van jezelf. Je geeft tijd, aandacht, energie, zorg, zelfs rust en ruimte aan anderen, en ondertussen lever je jezelf stukje bij beetje in.
Dat klinkt nobel, maar het is niet gezond. Want waar blijf jij? Wie zorgt er voor jou? En wat doet het met je als je jarenlang geeft zonder ooit echt te ontvangen?
Zelfopoffering ontstaat vaak uit liefde, loyaliteit of verantwoordelijkheidsgevoel. Maar het wordt ongezond wanneer je jezelf uitwist. Wanneer jij niet meer bestaat buiten wat je voor een ander betekent. Je raakt uitgeput, leeg, overbelast. En de pijn? Die wordt stilletjes ingeslikt.
Zelfopoffering kent geen grenzen, tenzij jij ze stelt. Jij mag voelen, kiezen, rusten, weigeren, ontvangen. Dienstbaar zijn is prachtig. Maar niet ten koste van jouw eigenheid, vitaliteit of welzijn.
Lees meer op: Zelfopoffering: wanneer je altijd maar geeft
Reflectievragen
Stel jezelf eens deze vragen:
- Wanneer heb ik voor het laatst iets gedaan puur voor mezelf?
- Wie belt mij om mij te helpen, zoals ik hen help?
- Wat gebeurt er als ik even niks doe?
De antwoorden zeggen vaak meer dan je denkt.
Het moment van inzicht
Voor veel mensen komt het besef pas als het niet langer gaat. Wanneer ze vastlopen. Ziek worden. Uitvallen op het werk. Of zich opeens leeg en zinloos voelen. Dat is pijnlijk, maar ook waardevol. Ooit schreef ik: “Je hoeft niet kapot te zijn om hulp te vragen. Maar soms moet je eerst breken om te ontdekken dat je allang gebroken was.”
En dan: de weg terug naar jezelf
Herstellen van doorgeslagen dienstbaarheid begint met één eenvoudige maar moeilijke beweging: naar binnen. Niet naar de ander, maar naar jezelf. Naar wat jij voelt, denkt, nodig hebt.
Wat helpt?
- Erkenning. Zeg tegen jezelf: het klopt, ik ben mezelf kwijtgeraakt. Het mag er zijn.
- Zelfzorg. Begin klein. Eet, slaap, rust, beweeg, schrijf. Gun jezelf aandacht.
- Grenzen voelen en aangeven. Zeg eens nee. Of: ik wil er even over nadenken.
- Autonomie ontwikkelen. Jij bent verantwoordelijk voor jouw leven. Niet de ander. (Lees ook de training autonomie)
- Hulp vragen. Zoek een coach of therapeut die je kan helpen om opnieuw je plek in te nemen. Niet onder de ander, maar naast de ander.
Gun jezelf ruimte. Herstel is geen rechte lijn. Soms val je terug in oude patronen. Dat hoort erbij. Elke keer dat je weer opstaat, leer je bij.
Tot slot
Dienstbaarheid is een mooie kwaliteit. Maar het wordt destructief wanneer je jezelf erin verliest. Jij mag er zijn – niet omwille van wat je doet voor een ander, maar gewoon omdat jij jij bent. Daar hoef je niets voor te doen. Alleen maar voor te kiezen.
Vanaf vandaag, elke dag een beetje meer.
Veelgestelde vragen (FAQ)
Wat is doorgeslagen dienstbaarheid?
Dat is wanneer je altijd voor anderen zorgt ten koste van jezelf. Je zegt zelden nee, voelt je verantwoordelijk en vergeet je eigen behoeften.
Hoe weet ik of ik te dienstbaar ben?
Als je vaak uitgeput bent, moeite hebt met grenzen stellen en vooral leeft voor de ander, is er mogelijk sprake van een patroon van overmatige dienstbaarheid.
Waar komt dit gedrag vandaan?
Vaak uit de opvoeding, familiepatronen of ervaringen in de jeugd. Je leerde dat zorgen voor de ander goed is, en voor jezelf zorgen egoïstisch.
Wat kan ik doen om te veranderen?
Begin met zelfzorg, zoek ondersteuning, werk aan autonomie en oefen met nee zeggen. Kleine stappen maken groot verschil.
Is dit hetzelfde als burn-out?
Doorgeslagen dienstbaarheid kan leiden tot burn-out, maar het is breder dan dat. Het gaat over patronen in relaties en hoe jij met jezelf omgaat.
Training kwaliteiten en valkuilen
Wil je een training volgen om te leren hoe jij je valkuilen vermijd? Dat kan! Bekijk de mogelijkheden:
- individuele training: spelen vanuit jouw kwaliteiten
- teamtraining kernkwaliteiten
Auteur
Dit artikel is geschreven door Jan Stevens. Jan Stevens is eigenaar en oprichter van De Steven training & coaching (www.desteven.nl). Op deze website tref je meer dan 2000 blogs over persoonlijke ontwikkeling, loopbaan, leiderschap, teamontwikkeling, hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
