home / persoonlijke ontwikkeling / communicatie / oordelen / psychologiseren

Onprofessioneel gepsychologiseer

Onprofessioneel gepsychologiseer noem ik een vorm van oordelen, labelen en veroordelen. In dit artikel ga ik in op het onderwerp psychologiseren en beschrijf ik de gevolgen daarvan.

Voorbeelden

Ik herinner me een ander gesprek waarbij ik vertelde dat ik weleens rugklachten had. De persoon waar ik mee sprak pakte meteen een dik boek en las voor: ‘dit duidt op een gevoel van over-verantwoordelijkheid waar jij mee worstelt, je neemt te veel op je rug en je moet meer leren loslaten’. Ik zeg: dit gaat me te ver. Inmiddels ga ik twee keer per week naar de sportschool, train mijn rugspieren en ben heel wat kilo’s kwijt. En ik verzeker je: nooit weer last van de rug gehad.

Psychologiseren gebeurt ook wanneer je bijvoorbeeld in het beoordelingsgesprek uitspraken doet over iemands functioneren en de verklaring haalt uit iemands levensloop of karakter. Dat kan heel subtiel hoor. Ik dacht even aan Jacco die een beoordeling kreeg, waarin stond dat hij binnen het team een actievere houding zou moeten aannemen. Waarbij de leidinggevende zei: ‘ik weet dat jij een einzelgänger bent’.

Maar het gaat ook heel vaak een stuk minder subtiel. Zo sprak ik onlangs met Harm die te horen kreeg in het functioneringsgesprek dat hij feedback slecht kon verwerken, omdat hij altijd vrijgezel is gebleven. Wat mij betreft ga je dan te ver!

Ik denk aan Alice. Ze had inmiddels voor de 3e keer haar partnerrelatie beëindigd. En toen ze een keer in de clinch lag met haar baas kreeg ze te horen dat ze blijkbaar moeilijk met andere mensen kon omgaan. Onderbouwing: ‘dat bleek ook wel uit de relaties die ze had gehad’.
Professionals met kennis van de psyche zijn doorgaans zeer terughoudend met het stellen van een diagnose, en dan nog alleen op basis van grondig onderzoek. Maar het lijkt wel alsof sommige mensen op basis van een eerste indruk of van een enkel kenmerk menen te weten hoe een ander in elkaar steekt. 

Labels

Als ik zo om me heen kijk, dan labelen we wat af. Ook al hebben we iemand vijf minuten gezien dan wordt er al geroepen dat hij/zij autistische trekken heeft, dat hij/zij typisch een ADHD-er is, een pathologisch leugenaar of een echte narcist.
Of op basis van een kleurentest iemand meteen levenslang een sticker opplakken in de trant van: ‘je bent ook een blauwe hè’. Of om het in onze termen te doen: ‘jij bent ook typisch een aarde-type’.
Kijk, als we al die testjes op die manier gaan gebruiken, dan mag je ze van mij wel weg doen. Want iedere test vraagt bescheidenheid van de maker en voorzichtigheid bij het trekken van conclusies. Wees integer, stel vragen en oordeel niet.

Alles uitpluizen

Psychologiseren noem ik ook wanneer je alles wat zich voordoet meteen koppelt aan persoonskenmerken. Zo kun je moreel verwerpelijk gedrag van iemand verklaren vanuit zijn/haar persoonlijkheid. Of wanneer je iemands gedrag afkeurt meteen roepen dat hij/zij een persoonlijkheidsstoornis heeft. Alsof dat een excuus is voor zijn/haar gedrag.

Dat geldt ook voor jezelf!

Je kunt alles wijten aan een ongelukkige en moeilijke jeugd. Of nog verder: aan de moeilijke jeugd van je moeder. Je kunt van alles wijten aan de psyche of aan zaken die je vroeger hebt meegemaakt. Psychologiseren is een vorm van oneindig blijven hangen in de verhalen en de verklaringen waar je geen stap verder mee komt. Verklaren, redeneren, beredeneren, dat zit in je hoofd. Ons hoofd gaat automatisch op zoek naar logica, structuur, redenen, patronen en verbanden om de wereld en datgene wat ons overkomt betekenis te kunnen geven. Het is een poging om wat grip te krijgen op het leven. Maar lijden en pijn is doorgaans geen keuze. Hoe je ermee omgaat wel. Lees ook: waarom moet mij dit overkomen?
Ik wil niet bagatelliseren. Misschien heb je een moeilijke jeugd gehad, of heb je persoonlijke kenmerken waar je mee worstelt. Wat ik wil zeggen is: gebruik dat niet als excuus om bij de pakken neer te zitten en niets te hoeven doen. Verstop je er niet achter!

Krachtige taal!

Je kunt alles wijten aan een moeilijke jeugd, een traumatische gebeurtenis, een verdrietig verleden. Maar ik ken ook andere taal wat veel krachtiger is. Ik noem je wat voorbeelden. Iemand zei:

• Ik had een moeilijke jeugd toen mijn ouders gingen scheiden, maar ik heb toen wel geleerd om……………..
• Ik had een hele verdrietige tijd toen mijn vader verongelukte en ik was ineens veel volwassener, maar daardoor heb ik nu ………………….
• Ik groeide op in een samengesteld gezin. Eerst was ik verdrietig omdat de scheiding van mijn ouders een feit was. Maar ik leerde daar wel .onderhandelen
• Mijn man is jong overleden, dat had grote impact op mijn leven, maar daardoor ben ik het leven wel anders gaan beleven.

Zie je wat ik bedoel? Je hebt je omstandigheden en je persoonlijkheid wellicht niet voor het kiezen, maar daarom hoef je dat niet als excuus te gebruiken. Gebruik ze als uitgangspunt voor je verdere ontwikkeling.