Last van faalangst? Bang om fouten te maken?
Heb jij last van faalangst? In dit artikel probeer ik te ontrafelen wat faalangst is, wanneer het zich kan voordoen en wat je eraan kunt doen. Faalangst ontstaat vaak door de angst om niet te voldoen aan je eigen of andermans verwachtingen, wat kan leiden tot gevoelens van onzekerheid en stress. Maar deze formulering is wel erg kort door de bocht. Daarom ga ik in dit artikel in op de volgende punten:
- Wat faalangst is: De angst om niet goed genoeg te zijn of niet te voldoen aan verwachtingen.
- Oorzaken: Laag zelfbeeld, externe druk, eerdere mislukkingservaringen.
- Vormen van faalangst: Positieve faalangst (bevorderlijk voor prestaties) versus negatieve faalangst (die blokkades veroorzaakt).
- Situaties waarin faalangst voorkomt: Wanneer je het gevoel hebt dat je beslist een goede prestatie moet leveren, zoals bij examens, sollicitaties of sociale interacties.
- Symptomen en klachten: Van lichamelijke reacties tot emotionele en gedragsmatige signalen.
- Hoe ermee om te gaan: Coaching, haalbare doelen stellen, zelfacceptatie.
Definitie van faalangst
Faalangst is de angst om niet te voldoen aan de norm of eis die je jezelf oplegt of aan de verwachtingen waarvan je denkt dat anderen die van jou hebben. Het is een innerlijke druk om te presteren en goed genoeg te zijn, wat vaak gepaard gaat met de angst om afgewezen of niet geaccepteerd te worden. Deze angst komt voort uit de overtuiging dat je niet in staat bent om te voldoen aan de eisen die anderen (of jijzelf) stellen waardoor je jezelf minderwaardig of buitengesloten voelt.
Faalangst is nauw verwant aan de angst om niet goed genoeg te zijn, niet bij de groep te horen of niet geaccepteerd te worden. Het speelt vaak op in situaties waarin je je moet presenteren, presteren of wanneer je weet dat anderen je prestaties zullen beoordelen.
Training assertiviteit
Wil je een training assertiviteit volgen? Aarzel niet en bel voor info!
Nuancering
Ik maak direct een nuancering. Want de definitie heeft aanvulling nodig. Ik zei zojuist: ‘Het is angst om niet te voldoen aan de verwachtingen waarvan je denkt dat anderen die van jou hebben’. Dat kan! Maar faalangst kan dus ook voortkomen uit de daadwerkelijke verwachtingen die anderen van jou hebben. Deze externe druk kan zo sterk zijn dat het de persoonlijke grenzen en het zelfbeeld van een individu overschrijdt. Een voorbeeld hiervan is Josje, die nu 49 is. Ze vertelde dat haar ouders altijd hoge verwachtingen van haar hadden en haar onder druk zetten om een hbo-diploma te behalen. "Ik voelde dat ik niet mocht falen, niet alleen omdat ik het van mezelf verwachtte, maar omdat mijn ouders het echt van mij verlangden." Deze externe druk leidde tot jaren van faalangst, waarbij ze niet alleen bang was om haar eigen normen niet te halen, maar ook om haar ouders teleur te stellen.
Examenvrees ontwikkelen
Josje vertelt: "Toen mijn eerste examens naderden, voelde ik de druk pas echt. Voor die tijd dacht ik altijd dat ik het wel zou redden met een uurtje leren. Ik was ervan overtuigd dat ik genoeg had aan de lesstof die ik in de klas had meegekregen. Maar toen de examendagen echt dichtbij kwamen, veranderde alles. Ik begon te twijfelen: had ik wel genoeg geleerd? Zou ik het wel goed doen?
De spanning bouwde zich op. De nachten voor het examen kon ik bijna niet slapen. In de klas voelde ik me steeds ongemakkelijker, mijn gedachten begonnen in cirkels te draaien. Wat als ik alles vergeten was?
Wat als ik helemaal vast zou lopen tijdens het examen? Mijn zelfvertrouwen ging steeds verder naar beneden. Het gevoel van faalangst werd steeds sterker. Ik begon spiekbriefjes te maken, niet omdat ik dacht dat ik ze echt nodig had, maar uit pure onzekerheid.
Op de dag van het examen voelde ik me lichamelijk uitgeput. Mijn benen voelden zwaar, mijn buik was een knoop van stress. Toen ik het lokaal binnenliep, voelde ik me als een soort zombie. Mijn gedachten waren een chaos, en ik zat daar maar te wachten totdat de papieren werden uitgedeeld. Ik durfde bijna niet te kijken naar de vragen. Wat als ik iets niet wist? Wat als ik zou falen? Het idee om niet goed genoeg te zijn, om niet te voldoen aan de verwachtingen die anderen van mij hadden, overmande me.
Gelukkig, naarmate ik de vragen doorlas, kwam er een klein beetje rust. Ik herkende een aantal vragen, en langzaam kreeg ik weer vertrouwen. Maar dat gevoel van angst was altijd daar, op de achtergrond, en het leek elke keer weer terug te komen als ik voor een nieuwe uitdaging stond. Het was een vicieuze cirkel die maar niet leek te stoppen."
Wanneer heb je angst om te falen?
Wanneer heb je angst om te falen? Dat is voor iedereen verschillend, weet ik. Maar ik noem een paar situaties:
- Je hebt examen en je bent bang dat je er niets van terechtbrengt.
- Je gaat solliciteren en legt jezelf zoveel druk op dat het gesprek niet goed verloopt, waardoor je blokkeert en dichtklapt.
- Je bent bang om voor een publiek af te gaan wanneer je een spreekbeurt moet houden, en je ziet er al dagen van tevoren tegenop als je een presentatie moet geven.
- Je begint aan een nieuwe baan en bent bang dat het zal mislukken.
- Je moet een nieuw project opzetten en bent constant bezig met de vraag: "Zou het wel goed gaan?"
- Je bent bang om een nieuwe uitdaging aan te gaan.
- Je hebt sociale faalangst en vindt het moeilijk om je in groepen te bewegen, op mensen af te stappen of spontaan iemand aan te spreken. Je trekt je terug en zondert je liever af.
- Je moet een belangrijke beslissing nemen, maar je durft niet te handelen uit angst om de verkeerde keuze te maken.
- Je hebt een nieuwe hobby opgepakt en je bent bang dat je niet goed genoeg zult zijn om mee te doen of om het goed te doen.
- Je moet een gesprek aangaan met een collega of leidinggevende, maar je voelt je onzeker over hoe je overkomt en wat ze van je denken.
- Je wordt gevraagd om een toespraak te houden op een feestje of evenement, maar je kunt niet stoppen met denken over wat er mis zou kunnen gaan.
Vormen van faalangst
Faalangst kun je verdelen in positieve en negatieve faalangst. Positieve faalangst kan leiden tot hogere prestaties en hoeft niet belemmerend te zijn. Het is de vorm van faalangst die je aandrijft om beter voor te bereiden, geconcentreerder te werken en het beste uit jezelf te halen. Een bepaalde mate van examenvrees kan bijvoorbeeld je alertheid verhogen, waardoor je beter presteert. Het is de gezonde stress die je helpt om scherp te blijven en te focussen op je doel.
Negatieve faalangst daarentegen heeft juist het tegenovergestelde effect. Het zorgt ervoor dat je, op het moment dat het erop aankomt, juist niet kunt presteren. Je voelt koude handen, je kunt je moeilijk concentreren, of je ervaart een black-out. Deze vorm van faalangst remt je af, waardoor je prestaties juist achteruitgaan, ondanks de voorbereiding. Zie je het verschil? Positieve faalangst motiveert, terwijl negatieve faalangst blokkeert.
Verder zijn er tal van vormen van faalangst die elk hun eigen impact kunnen hebben.
- Motorische faalangst komt voor wanneer je bang bent om te falen bij een sportieve prestatie of fysieke activiteit. Dit kan zich uiten in het vermijden van sport, of juist in een blokkade die optreedt tijdens het uitvoeren van fysieke taken.
- Cognitieve faalangst heeft betrekking op angst voor het maken van toetsen, examens, proefwerken en tentamens. Het is de angst om intellectueel niet goed genoeg te zijn, wat zich vaak uit in verhoogde stress en verminderde concentratie tijdens studie- en toetsmomenten.
- Sociale faalangst heeft betrekking op angst in sociale situaties. Dit kan variëren van het geven van een spreekbeurt, het aangaan van nieuwe contacten, tot het afstappen op nieuwe mensen in een onbekende situatie. Je bent bang om jezelf niet goed te presenteren of niet goed genoeg gevonden te worden door anderen. Dit kan leiden tot het vermijden van sociale interacties of je trekt je terug in groepssituaties.
Faalangst-test
Ik noem dit een test, maar het zijn zelfreflectievragen. Loop deze even goed na bij jezelf.
- Voel je je vaak zenuwachtig voordat je iets belangrijks moet doen?
- Ben je bang dat je niet goed genoeg bent, zelfs als anderen dat niet denken?
- Merk je dat je fysieke symptomen hebt (zoals zweten of bevroren handen) wanneer je voor een groep moet spreken?
- Heb je moeite om rustig te blijven als je geconfronteerd wordt met een belangrijke taak of toets die je moet uitvoeren?
- Voel je je onzeker over je prestaties, zelfs als je je goed voorbereidt?
- Maak je je vaak zorgen over wat anderen van je prestaties zullen denken?
- Voel je je snel gestrest of overweldigd als je niet aan je eigen of andermans verwachtingen voldoet?
- Heb je de neiging om uit te stellen, omdat je bang bent dat je het niet goed zult doen?
- Heb je moeite om je te concentreren op een taak als je denkt dat je kunt falen?
- Voel je je vaak onzeker als je iets nieuws moet proberen, waarmee je geen ervaring hebt?
- Voel je je nerveus of ongemakkelijk wanneer je beoordeeld wordt, zoals bij een examen of sollicitatiegesprek?
- Vermijd je bepaalde situaties of taken uit angst om te falen?
- Merk je dat je jezelf negatief beoordeelt wanneer iets niet lukt?
- Heb je vaak een "black-out" of vergeet je dingen als je onder druk staat?
- Ben je bang dat een mislukking je zelfbeeld of hoe anderen je zien zal aantasten?
- Voel je je gefrustreerd wanneer dingen niet meteen goed gaan?
- Heb je moeite om het gevoel van falen los te laten, zelfs als je het naar eer en geweten hebt geprobeerd?
- Voel je je vaak uitgeput of gespannen door de druk om perfect te presteren?
- Heb je de neiging om jezelf te vergelijken met anderen en je minderwaardig te voelen?
- Maak je je zorgen over het resultaat, zelfs als je weet dat je goed voorbereid bent?
Klachten
Heb je last van faalangst? De klachten kunnen sterk variëren, afhankelijk van de persoon of situatie. Hier zijn enkele veelvoorkomende klachten:
- Je slaapt slecht en je voelt je uitgeput of moe.
- Je wordt prikkelbaar en soms zelfs agressief.
- Je gaat de grapjurk uithangen om je angst te verbloemen.
- Je trekt je terug en gaat in de schulp wonen.
- Je zweet snel en je kleurt rood wanneer mensen je iets vragen.
- Je moet vaker naar het toilet.
- Je voelt je niet fit: duizelig of hoofdpijn.
- Je nek of rug zit vast.
- Je schouder zit vast.
- Je voelt je moe en lusteloos.
- Je hyperventileert.
- Je gaat ongezond eten.
- Je voelt je bang of ongemakkelijk bij alles wat nieuw en anders is.
- Je voelt stress en spanning in je lijf.
- Je hebt de neiging om voor bepaalde situaties te vluchten.
- Je voelt je verkrampt in sommige situaties.
- Je blijft snel in je comfortzone en vermijdt moeilijke of nieuwe situaties.
- Je verzint smoesjes om iets niet te hoeven doen.
- Je hebt veel bevestiging nodig van anderen.
- Je vraagt jezelf steeds af: ‘Doe ik het wel goed?’
- Je legt de lat zo hoog en je bent zo veeleisend dat je wel moet falen.
- Je voelt je niet gelijkwaardig aan anderen en denkt dat anderen beter zijn dan jij.
- Je verbloemt je angst door boos te worden op anderen, hun de schuld te geven of ze belachelijk te maken.
- Je houdt jezelf voor de gek met gedachten als: “Ach, ik hoef toch niet mee te doen” of “Ik vind het toch niet zo leuk.”
- Je schoffelt jezelf regelmatig onderuit door van tevoren te zeggen dat het toch niet goed zal zijn.
- Je stelt activiteiten uit en vindt het lastig om tot actie over te gaan omdat je bang bent dat het niet goed afloopt of dat anderen negatief zullen reageren.
Oorzaken: hoe ontstaat het?
Faalangst kan ontstaan door verschillende oorzaken, die vaak diepgeworteld zijn in je zelfbeeld en hoe je jezelf ten opzichte van anderen ziet. Het kan bijvoorbeeld voortkomen uit een laag zelfvertrouwen of het idee niet goed genoeg te zijn. Wanneer je jezelf niet goed genoeg voelt, zoals bij een minderwaardigheidsgevoel, is de angst om te falen vaak des te groter. Je bent bang om anderen teleur te stellen of om niet aan de verwachtingen van jezelf of anderen te voldoen. Dit kan je dan ook in allerlei situaties blokkeren, van het geven van een presentatie tot het maken van een toets. De één ontwikkelt faalangst doordat er thuis vroeger zeer hoge prestaties werden verlangd die niet bereikt konden worden. Ik noem wat voorbeelden:
- Externe druk: Wanneer je van buitenaf (van bijvoorbeeld ouders, leraren of vrienden) veel druk voelt om te presteren, kan dit leiden tot faalangst. Dit zie je bijvoorbeeld wanneer een jongere een slecht rapport krijgt en het gevoel heeft niet aan de verwachtingen te voldoen.
- Minderwaardigheidsgevoel: Een negatief zelfbeeld of het gevoel dat je niet goed genoeg bent kan faalangst versterken. Dit wordt vaak gekoppeld aan minderwaardigheidsgevoelens, zoals beschreven in dit artikel over minderwaardigheidsgevoel.
- Beoordeling van anderen: Wanneer je weet dat je prestaties door anderen beoordeeld zullen worden (bijvoorbeeld tijdens examens of sollicitaties), kan dit de angst om te falen vergroten. Het idee om niet goed genoeg te zijn kan de prestatie zelf in de weg staan.
- Ervaring van mislukking: Herhaalde ervaringen van falen, zoals het krijgen van een slecht rapport, kunnen het gevoel van faalangst versterken. Je gaat jezelf dan afvragen of je ooit goed genoeg zult zijn om te slagen, wat de angst verder aanwakkert. Maar ik denk ook aan nare ervaringen zoals pesten op school of thuis, of je durft niet met de auto te rijden op de autoweg omdat je een ongeluk hebt meegemaakt. Dat is dus reële faalangst op basis van een negatieve ervaring.
- Onzekerheid over verwachtingen: Soms weet je niet precies wat anderen van je verwachten, maar je voelt toch een druk om aan iets te voldoen. Dit kan leiden tot onduidelijke en verlammende faalangst, vooral als het gaat om nieuwe situaties of uitdagingen.
- Sociale faalangst: Dit heeft te maken met het ongemak of de angst om je sociaal te presenteren of te integreren in nieuwe groepen. Het kan bijvoorbeeld gaan om angst bij het aangaan van gesprekken, presenteren voor anderen of bij nieuwe sociale interacties, die vaak versterkt wordt door minderwaardigheidsgevoelens.
- Beelden die je jezelf oplegt: Je streeft iets na wat er niet is, wat niet bij je past, wat je niet kunt terwijl je wel meent dat je zo moet zijn. Je bent veeleisend en je legt de lat voor jezelf te hoog: je voldoet nooit aan je eigen norm. Je bent met de verkeerde dingen bezig: je loopt op je tenen om het allemaal waar te maken. Je creëert je eigen druk en je hebt een ongezonde bewijsdrang ontwikkeld.
Coping bij faalangst: bevriezen, vechten of vluchten
Faalangst kan vaak leiden tot de reactie van vechten, vluchten of bevriezen, net als bij andere vormen van stress. In het geval van faalangst kan jouw copingstijl de manier beïnvloeden waarop je met deze stress omgaat.
- Vechten (actieve coping): Wanneer je de confrontatie aangaat, probeer je jezelf vast te bijten in de taak, de controle te houden en de situatie te overwinnen. Dit is een actieve reactie die kan helpen om je angst in de hand te houden, maar het risico is dat je jezelf uitput en niet de ruimte krijgt om te herstellen. Je probeert alles zelf op te lossen, vaak zonder voldoende zelfzorg of hulp van anderen, wat kan leiden tot overbelasting en stress.
- Vluchten (passieve coping): Vluchten is de neiging om problemen te vermijden of uit te stellen. Dit kan zich uiten in uitstelgedrag, het verzinnen van smoesjes, of simpelweg het ontwijken van situaties waar je angst voor hebt. Dit zorgt ervoor dat je de angst niet direct onder ogen hoeft te zien, maar versterkt op lange termijn de vicieuze cirkel van faalangst. Je houdt immers het gevoel dat je niet tegen de situatie bent opgewassen. Het vermijden van moeilijke situaties kan de spanning tijdelijk verlichten, maar lost het onderliggende probleem niet op.
- Bevriezen: Een andere natuurlijke reactie op faalangst is bevriezen, wat zich uit in passiviteit of het niet kunnen reageren op de situatie. In plaats van actie te ondernemen, voel je je gelaten of verlamd door je angst, waardoor je niet in staat bent om iets te doen. Dit kan leiden tot een gevoel van hulpeloosheid en het gevoel dat je geen controle hebt over de situatie, wat de angst alleen maar versterkt.
- Fawn-respons (wederom een reactie bij extreme faalangst): In sommige gevallen kan de reactie zich zelfs verder ontwikkelen tot de fawn-respons, waarbij je anderen gaat behagen om conflicten of stressvolle situaties te vermijden. Dit kan komen door het verlangen om goedkeuring te krijgen en angst voor afwijzing, wat de faalangst verder aanwakkert.
Negatieve ervaringen: gezakt voor het examen
Op het moment dat Josje haar eerste eindexamen moest maken, veranderde haar zelfvertrouwen in twijfel. "Ik dacht dat ik alles goed had voorbereid, maar toen de examendagen naderden, begon ik weer te twijfelen. Wat als ik alles vergat? Wat als ik niet goed genoeg was? De spanning bouwde zich op, mijn slaap werd verstoord en ik voelde mijn stressniveau stijgen," herinnert ze zich.
Toen Josje hoorde dat ze gezakt was, kwam de angst voor haar herexamen. "Het idee dat dit mijn laatste kans was om een diploma te halen, drukte zwaar op mijn schouders. Ik voelde dat ik dit keer alles moest doen om het goed te maken, en dat verhoogde mijn stress nog meer." Josje vertelt dat het herexamen voor haar veel zenuwen en zelftwijfels met zich meebracht. "De angst om te falen was zelfs groter dan de eerste keer, omdat ik wist dat het niet nog een keer zou mogen gebeuren."
Tijdens het studeren voor haar herexamen voelde ze zich verlamd door de druk. "Ik wilde niet opnieuw falen, maar dat maakte me alleen maar angstiger. Ik begon zelfs te twijfelen of ik wel genoeg tijd had om alles goed voor te bereiden." De spanning in haar lichaam was voelbaar: ze had moeite met slapen, voelde zich vermoeid en had lichamelijke klachten zoals hoofdpijn en een stijve nek.
Toch kwam Josje er uiteindelijk doorheen. "Het herexamen was mijn laatste kans, en hoewel ik de angst voelde, besloot ik de druk niet te laten winnen. Ik leerde dat een balans tussen inspanning en ontspanning de sleutel was om niet overweldigd te raken. Ik nam tijd om te ontspannen en stond mezelf toe om mijn zenuwen te voelen zonder me erdoor te laten regeren. En dat was de draai die ik nodig had."
Josje slaagde voor haar herexamen en keek terug op het proces met een andere blik. "De ervaring was zwaar, maar het heeft me uiteindelijk geleerd dat faalangst niet het einde betekent. Ik heb leren omgaan met druk, en ik besefte dat falen en herexamen doen niet het einde van de wereld zijn."
Wat kun je eraan doen?
Faalangst is doorgaans diepgeworteld. Dat zeg ik omdat ik weet dat je er niet zomaar klaar mee bent. Het gaat namelijk over zelfaanvaarding en zelfacceptatie. Stel kleine doelen en leg de lat niet te hoog. Coaching kan je helpen, mits je zelf ook eerlijk bent over je eigen verwachtingen. Daarom is een gerichte intake van belang om samen vast te stellen hoe kansrijk een traject kan zijn. Faalangst is een breed begrip en kan diep gaan, dus afstemming is noodzakelijk. We bieden jou pas een traject aan wanneer we samen inschatten dat die voldoende kansen biedt.
Leerdoelen assertiviteitstraining
De Steven heeft nog andere leerdoelen ontwikkeld voor de training assertiviteit.
Ebook of webinar
Meer weten over assertiviteit?
- volg ons webinar over assertiviteit
- bestel ons ebook over assertiviteit
Of bekijk onze training assertiviteit!
