home / team organisatie / teamontwikkeling / zelfsturende teams / leiderschap zelfsturende teams

Leiderschap en zelfsturende teams

Leiderschap lijkt overbodig te zijn nu we veel meer werken met zelfsturende en zelforganiserende teams. Leidinggevenden staan tegenwoordig een beetje onder druk.  De grote vaag is: is er nog behoefte aan leidinggevenden en managers? In ieder geval is duidelijk dat oude hiërarchische structuren en de ´command and control´ methode niet meer werken!

Wat is het verschil met vroeger?

In het oude model van hiërarchisch leidinggeven moest jij sturen. Nu moet je jouw collega’s helpen om zelfsturing te ontwikkelen. Vroeger werd leidinggegeven als baas. De baas is gericht op macht, geeft duidelijke opdrachten en zorgt ervoor dat het werk gedaan wordt (dominant of autoritair leidinggeven).
Vroeger was je als leidinggevende bezig met het toepassen van regels. Je moest ervoor zorgen dat de kwaliteitsnormen gehaald werden en wellicht de omzet. Je werd verantwoordelijk gesteld voor KPI’s en doelstellingen en je werd daarop ook afgerekend. Leidinggeven was gericht op resultaat, doelmatigheid en beheersing.
Leiderschap 2.0 vraagt om coachend leiderschap. Coachend leiderschap is gericht op verbinding en betrokkenheid en zorgt voor afstemming tussen organisatiedoelen en medewerkerdoelen. Leiderschap 2.0 geeft medewerkers de vrijheid om zelf invulling te geven aan hun werk (leidinggeven gericht op doeltreffendheid en synergie).

Andere leidinggevende vaardigheden

Zelfsturende teams vragen van de leidinggevende dus andere vaardigheden. Het gaat niet meer om het leren van nog meer modellen en systemen zoals kwaliteits- en planningsystemen, beheermechanismen of business-scorecards. De basisvaardigheden voor de leidinggevende zijn dus veranderd. Je hebt niet genoeg aan sturen, controleren en beheersen.

Geen sturing nodig? Van zelforganisatie naar anarchie

Een groot misverstand is dat er bij zelfsturing en zelforganisatie geen sturing meer nodig is. Als organisatie heb je altijd sturing, beheersing en controle nodig, alleen al om te voorkomen dat je over een half jaar failliet bent. Geen sturing leidt tot anarchie. Geen beheersing leidt tot chaos, ordeloosheid, wanorde, wetteloosheid en onduidelijkheid.

Juist het woord zelfsturing en zelforganisatie wijst erop dat er wel gestuurd moet worden, maar op een andere manier dan vroeger.
Dus sturen als baas, of manager zoals dat vroeger ging, dat gaat niet meer werken. Maar wanneer je niet stuurt, gaat zelfsturing niet werken. Richtingloosheid is gebrek aan leiderschap!
De vraag is echter of je bepaalde taken als leidinggevende zelf moet uitvoeren of dat je ze in een zelfsturend team kunt beleggen. Denk aan woorden zoals klantbehoefte, effectiviteit, efficiëntie, taakduidelijkheid, kwaliteitgerichtheid, marktherkenning, verbinding, betrokkenheid, sociale steun. Het moet allemaal geregeld zijn. Jouw rol als leidinggevende in een zelfsturend team is ervoor te zorgen dat het geregeld is. Taken die vroeger zonder discussie bij de leidinggevende lagen (vooral taken op baas- en managerniveau) kunnen prima door leden van een team zelf worden uitgevoerd. Maar dan moet je wel goede afspraken maken.

Authenticiteit

Als leider in een zelfsturend team heb je wat mij betreft als eerste nodig wat zo mooi wordt uitgedrukt in het woord ‘authentiek leiderschap’. Dat vraagt vooral een stuk persoonlijke ontwikkeling in plaats van het aanleren van managementvaardigheden. Bij authenticiteit gaat het om echtheid, oprechtheid en oorspronkelijkheid. Wat betekent dat? Dat betekent dat je:

• je niet anders voordoet dan je bent: je hoeft niet mooier te zijn, je hoeft niet beter te zijn
• die leiderschapskwaliteiten laat zien die bij je passen
• willen, kunnen en zijn op elkaar hebt afgestemd
• niemand hoeft na te spelen
• geen gelijk hoeft te hebben omdat je leidinggevende bent maar dat je gelijk krijgt omdat de teamleden inzien dat wat jij zegt ertoe doet
• je zin niet hoeft te krijgen maar dat je bijdraagt aan zinvol werk
• niet overrulet maar overtuigt
• niet afdwingt maar inspireert en motiveert
• niet oplegt maar overlegt
• niet afrekent maar afspreekt

Besluitvorming: samen beslissen

Besluitvorming loopt in zelfsturende teams anders. Vroeger besliste de baas of manager en werd de knoop doorgehakt. Nu besluit je op basis van consensus. Als dat tenminste kan. Soms kom je erachter dat je niet kunt beslissen op basis van consensus. Je kunt het ook een keer hartgrondig oneens zijn toch? Jouw taak is om af te spreken hoe je er als team mee omgaat wanneer er op basis van consensus geen beslissing kan worden genomen. Je stuurt dan wel bij maar op basis van de afspraken die je daarover gemaakt hebt.

Wanneer je niet vanuit jouw eigen authenticiteit leidinggeeft, wordt dit zonder meer door jouw teamleden geconstateerd. Je speelt dan de rol van baas of manager maar je bent het niet. Wat je uitstraalt wordt opgepikt door jouw medewerkers en bepaalt hoe je gezien wordt als leidinggevende. Authenticiteit is echter geen techniekje wat je kunt leren. Je kunt je wel bewust worden van eigen drijfveren en motivatie. Als je die naadloos kunt toepassen als leidinggevende ben je authentiek en word je erkend en gewaardeerd.

Jezelf ontwikkelen als leidinggevende in een zelfsturende organisatie vergt dus:

• Persoonlijke ontwikkeling van jou als leidinggevende
• Ontwikkeling van jouw leiderschapskwaliteiten
• Vaardigheden om: draagvlak te creëren, commitment te verkrijgen, samen tot besluitvorming te komen etc.

Andere kenmerken

Nog wat kenmerken van leiderschap 2.0. Bij de verbindend leider gaat het om:

• Afstemming tussen het organisatie- en het medewerkersdoel. Aansturing en correctie op basis van groepsbesluit en consensus.
• Besluitvorming op basis van consensus; wie betrokken is praat mee en wordt betrokken bij de besluitvorming.

Handhaven traditionele werkwijze

Als de strategie gericht is op het handhaven van traditionele werkwijzen en invloed verwerven, dan heb je een baas nodig. Als het gaat om het vergroten van omzet dan kan de manager zorgen voor grotere concurrentiekracht door optimale efficiëntie in het werkproces in te voeren of door de concurrenten op te kopen door fusie en overname. Als het gaat om vernieuwing en innovatie dan is leiderschap nodig gericht op verbinding en samenwerking waarbij medewerkers medezeggenschap en autonomie krijgen.