home / persoonlijke ontwikkeling / autonomie / overdracht

Overdracht en persoonlijke ontwikkeling

Overdracht in psychologische zin betekent dat je ervaringen uit het verleden overdraagt naar de huidige situatie. Oude gevoelens roep je onbewust op in nieuwe situaties. Gevolg is dat je zo reageert, zoals je dat vroeger ook deed. In dit artikel ga ik in op het onderwerp overdracht en persoonlijke ontwikkeling.

Waarom zo belangrijk?

Het herkennen van overdracht bij jezelf is superbelangrijk. Je gaat jezelf als het ware begrijpen en je kunt het pad in gaan om jezelf te bevrijden van overdracht. Overdracht kan namelijk ook voelen als een belasting. Ik wou zeggen dat de naam overdrachtsbelasting daar vandaan komt maar dat is maar gekheid.

Ik noem een voorbeeld.
De leidinggevende van Rianne is bijzonder direct, soms té direct en hij kan nog weleens autoritair zijn. Verder is ’t een beste kerel maar je weet wel wat ik bedoel. Soms…. En dat gebeurde onlangs ook weer. Rianne had iets over het hoofd gezien en dat stond meneer niet aan. En op autoritaire toon gaf hij haar een vervelende terechtwijzing. Gevolg: Rianne klapte dicht, stond met de mond vol tanden, had geen weerwoord en voelde zich letterlijk met de grond gelijk gemaakt. Ze wou graag leren hoe je dichtklappen tijdens een gesprek kunt voorkomen. En toen kwam dat beeld naar voren van vroeger. Haar vader was ook een dominante man. En als kind werd ze soms ook op die manier gecorrigeerd.
En inmiddels is ze 35 jaar. Als ze echter op dat dominante toontje wordt toegesproken dan roept dat oude gevoelens op en gaat ze zich gedragen net als vroeger. Het gevoel van een schoothondje dat bij onveiligheid onder de tafel kruipt. Rianne maakt zich weer zo klein als het kind dat ze ooit was, wat haar een rotgevoel geeft, heel veel energie kost en waardoor haar kwaliteiten onzichtbaar worden. De leidinggevende ziet alleen een bibberende Rianne en kan daar waarschijnlijk niet zoveel mee. Hij ziet haar kwaliteiten niet en kan die dus ook niet optimaal inzetten. En wellicht voelt hij zich nu gelabeld als bullebak, en als hij echt een bullebak was dan zou hij dat niet eens vervelend vinden. Maar het komt de onderlinge verhouding hoe dan ook niet ten goede.

Kenmerk overdracht

Een kenmerk van overdracht is dat het vaak ontstaat wanneer je tegen iemand opkijkt of wanneer iemand een andere positie heeft dan jij. Het ontstaat wanneer iemand een andere hiërarchische positie heeft of wanneer je iemand als autoriteit ervaart. Dat komt omdat je als kind ook een afhankelijke positie van je ouders had.

Een tweede kenmerk is dat je niet meer reageert zoals je bent. Neem het voorbeeld van Rianne. Zij is een heel spontane vrouw die altijd en voor iedereen een woord heeft. Zoals ze nu reageert op haar leidinggevende past niet bij haar. Zij is zo niet. Blijkbaar voelt ze zich beklemd, bekneld in de beeldvorming waardoor ze niet meer vrij reageert.

Een derde kenmerk is dat het contact niet meer gevoeld wordt. Je bevriest (en je reageert onderkoeld en kil), je vlucht (en je reageert niet maar je vermijdt) of je gaat de strijd aan (en je gaat vechten). In ieder geval is het gedrag wat niet bij de situatie past.
Een vierde kenmerk is dat je niet meer communiceert wat je voelt en wat je denkt. In communicatie druk ik dat uit als: je zegt niet wat je bedoelt en je bedoelt niet wat je zegt. Of: je zegt niet wat je voelt en je voelt niet wat je zegt. Vaak ga je ook naar de vervorming toe van jouw kwaliteiten of je gaat je gedragen zoals je dat als kind ook deed.

Bewustwording is belangrijk

Een eerste stap in persoonlijke ontwikkeling is bewustwording. Het Duitse woord bewusst duidt op weten, in dit geval weten in wording. Herken overdracht als belemmeringsmechanisme in het hier en nu. En zorg dat je ervan afkomt.

Peter groeide op bij keurige ouders. Het gazon was minimaal net zo netjes geknipt als de kuif bij de kapper. En de auto was net zo schoon als het schilderijtje aan de muur. Peter heeft lang aan dit beeld willen voldoen. Hij werd er als kind ook op aangesproken als hij iets vergat, slordig was of zaken veronachtzaamde. En nu? Peter is 46 jaar. Maar als zijn vrouw hem ergens op aanspreekt, dan wringt hij zich gelijk in alle bochten om toch aan het beeld te voldoen. Zie je dat dit een vorm van overdracht is?
Toen Peter zich bewust werd wat hij deed en hoe dat is ontstaan, kwam hij een stap verder! Nee, schuldvragen stellen helpt niet. Verantwoordelijkheid nemen voor eigen leven en eigen keuzes, dat is wat helpt!

Angela voelde zich vaak buitengesloten. Ze was het nakomertje in de familie en haar zussen waren veel ouder dan zij. Die zussen trokken ook veel op elkaar aan en zij voelde zich als jongste vaak alleen, buitengesloten. Dat overdrachtsmechanisme speelde een rol op haar werk toen ze merkte dat twee collega’s ook privé met elkaar omgingen en zij daarvoor nooit werd uitgenodigd. Dat leverde oude gevoelens op die ze op een nieuwe situatie projecteerde.