Rouwgevoelens bij verlieservaringen
Rouwgevoelens bij het overlijden van een dierbare omschrijf ik als heftig en intens. Gevoelens van rouw kunnen elkaar in snel tempo afwisselen.
Het golft van het ene uiterste naar het andere. Van min naar plus en van plus naar min. Van min naar min-min en zo door. Onvoorspelbaar. Onvoorstelbaar. Onlogisch. Niet te verklaren vaak! Ik ga allereerst in op de vraag of rouw hetzelfde is als verdriet? Daarna probeer ik de gevoelens van rouw verder uit te werken om vervolgens in te gaan op de tevergeefse poging om rouwgevoelens onder controle te krijgen.
Is verdriet een synoniem voor rouwgevoelens?
Een mooie vraag is of verdriet hetzelfde is als gevoelens van rouw. Ik vind van niet. Verdriet kan een voorbeeld zijn van een gevoel (emotie) dat bij rouw hoort. Door te huilen kun je helen, de wond genezen of op zijn minst een beetje schoonhouden. Maar rouwgevoelens kunnen zoveel meer omvatten dan verdriet.
Rouw- en verlies
Bekijk de mogelijkheden voor rouw- en verliesverwerking.
Voorbeelden
Rouwgevoelens zijn vaak tegenstrijdig, gemengd, verwarrend maar altijd intens en heftig. Ze kunnen elkaar in snel tempo afwisselen. Het ene moment breekt het licht door en ben je opgelucht. Zoals iemand zei: ‘soms ben ik zo blij dat hem verder lijden bespaard is gebleven’. Het andere moment heb je het gevoel dat je de weg kwijt bent, voel je je schuldig dat je niet meer aandacht aan hem gegeven hebt, ben je boos dat de artsen in het ziekenhuis zo laks reageerden.
Ik noem een aantal voorbeelden van rouwgevoelens en dan zie je al dat het meer is dan verdriet.
Voorbeelden zijn:
- Opstandigheid: je verzetten tegen wat er is gebeurd, niet kunnen aanvaarden, het als een persoonlijk drama ervaren
- Uit balans zijn: het gevoel dat je het normale leven niet meer kunt oppakken
- Van streek: het gevoel dat je van streek bent en overweldigd wordt door herinneringen
- Machteloosheid en boosheid: het gevoel geen invloed op het overlijden gehad te hebben
- Verbijstering en ongeloof
- Verlies aan vertrouwen in andere mensen
- Angst om andere geliefden kwijt te raken
- Een koud en kil gevoel ook richting andere mensen
- Gevoel om te vluchten en niet meer herinnerd te worden aan hem/haar
- Pijn: emotionele maar ook fysieke pijn
- Gevoel van verdoving
- Gevoelens van bitterheid
- Eenzaamheid
- Gebrek aan zingeving in je leven
- Gevoelens van jaloezie of afgunst op andere mensen die nog samen zijn
- Gevoel dat je de controle kwijt bent of de veiligheid
- Gevoelens van gemis en een snijdende pijn die dwars door je heen gaat
- Heimwee
- Gevoelens van spijt of te kort schieten: had ik maar dit of had ik maar niet dat…….
- Down of neerslachtig
- Rusteloos en verward
- Schuldgevoel omdat je haar niet eerder naar de dokter hebt gestuurd of schuldgevoel omdat je een dag lang even niet aan hem/haar hebt gedacht
- Gebrek aan levenslust
- Boosheid: waarom moest mij dit overkomen?
Verwerking van verliesgebeurtenissen
Rouwcoaching en verliesbegeleiding kan jou helpen tijdens het rouwproces. Meer weten over rouwcoaching?
Begrafenisstoet
We liepen langzaam
voort, verder
de dode voorop gedragen
de familie erachter.
Hoorbare stilte
doffe passen
afgevallen bladeren
fluisterende wind
klokgelui
van de dood.
De laatste plaats
gedwongen confrontatie
de dode omkleed
door zwart.
We keken in het graf
het duizelde
Tranen stroomden voort
gebroken mensen
verstomd gemoed.
De weg terug
wijkende stilte
gesnik voor
gemompel achter.
Even stilgestaan
bij de werkelijkheid
ook ons blad
verdort.
Jan Stevens, april 1991
Positieve gevoelens
Positieve gevoelens zijn er ook. Maar ze zijn anders positief dan gewoon. Het zijn verlangens die nooit vervuld zullen worden. Het is soms een milde glimlach van herinnering met tevens een traan van pijn en verdriet. We noemen een paar voorbeelden:
- Heftige verlangens om weer in contact te komen met hem of haar
- Je aangetrokken voelen door zaken die betrekking hebben op de overledene
- Gevoelens van blijheid en dankbaarheid wanneer je ervaart wat hij/zij voor je betekend heeft
- Gevoel van trots als je aan hem/haar denkt
- Gevoel van verbondenheid terwijl je verstand weet dat hij/zij er niet meer is
Herinneren
Herinneren: een samenklontering van gevoelens. Het kan sterk afwisselen. Zoete herinneringen aan toen je nog bij elkaar was. Bittere herinneringen aan het moment van sterven en daarna. Lees ook: gevoelens van weemoed.
Energiebalans
Weet dat rouwgevoelens enorme uitgaven zijn op de energiebalans. Het is niet gek dat je je moe voelt of bijna ziek. Het is niet gek als je je uitgeput voelt, het gevoel soms hebt dat je er niet meer tegenop kunt of dat je je moeilijk kunt concentreren. Reeds eerder zei ik: rouw is geen ziekte maar het kan wel leiden tot verzuim. Lees ook: ziekte door verlieservaring.
Rouwgevoelens onder controle?
Op rouwgevoelens krijg je geen grip en controle. Als er iets is in de wereld waar GRIP en CONTROLE niet past dan zijn het rouwgevoelens. Dat is één gedachte die ik graag wil doorgeven. Lees ook: emotie en gevoelens bij rouw.
Een tweede gedachte is: als er iets is wat je niet wint door ertegen te vechten dan is het rouw. En als er iets is in de wereld wat je niet oplost met hard werken en doorzettingsvermogen dan is dat rouw. Samengevat zijn er een paar zaken die niet passen bij rouw:
- grip en controle
- er tegen vechten
- de strijd aangaan door hard te werken en doorzettingsvermogen
Laissez-faire dus?
Als je me zo hoort dan denk je misschien nou ‘laat maar lopen, laat maar gaan. Je kunt er toch niets aan doen. Ga maar lijdelijk in de hoek zitten. En maar wachten tot het overgaat?’
Let op: dat is niet waar ik voor pleit. Het is anders.
Het is………
Onlangs zei ik tegen iemand: ‘het is’. Rouw speelt zich af in het hier en nu. Je kunt wel vooruitdenken maar rouw kun je niet vooraf of vooruit verwerken. Een proactieve houding helpt niet. Rouwgevoelens zijn in het hier en nu. Je weet pas wat het is als het er is. Eerder niet!
Het ene moment heb je het gevoel dat je erin verdrinkt. Het verdriet scheurt je ziel doormidden. Je stopt jouw hoofd in ’t kussen en zoals een dichter schreef ‘misschien vind ik nog sporen van jouw geur’. Het andere moment is er de zoete herinnering aan vroeger, aan toen. Of lijkt het alsof jouw geliefde er weer is en hoor je zijn/haar voetstappen weer in de gang. Je denkt dat hij/zij weer in de deur staat of zoals mijn moeder zei: ‘soms ben ik al een uur wakker en dan realiseer ik me dat ik alleen ben. Weer een ander moment is er dat innige heftige verlangen. Dan is er de bittere confrontatie met de leegte, het gemis.
Soms is er de dankbaarheid voor wat je samen hebt gehad. Een andere keer is er de vraag en vertwijfeling: ‘waarom moest mij dit overkomen?’.
Zie je hoe verschillend deze gevoelens zijn? Van gemis en verscheurd zijn, van zoete herinnering, van innig verlangen. En geloof me: het is soms minutenwerk. In een uur stormt en dendert het door je ziel. Daarom is het!
Daarom zeg ik: het is! Rouw speelt zich af in het NU! Hoe? Zoals het is en zoals het tot je komt! In alle hoogten en diepten die het met zich meebrengt. Op dit moment. Straks is ver weg. Straks is anders. Je hebt wel genoeg aan NU en HIER. Even niet vechten. Even maar zo laten zo het is. Even loslaten.
Aanvaarden is nu!
Een vorm van loslaten is aanvaarden. Aanvaarden zeg je? Dat is gemakkelijk praten! Ja die mensen ken ik ook die roepen 'je moet het aanvaarden’ maar dan als goedkope dooddoener waar je niks aan hebt. Aanvaarden is helemaal niet gemakkelijk.
Aanvaarden is een werkwoord, een heel lastig werkwoord. Het is dus niet de boel op zijn beloop laten of de kop in ’t zand steken. Juist niet! Het is aanvaarden:
- dat ik deze (rouw)gevoelens heb
- dat ik mezelf even niet begrijp
- dat ik soms in vertwijfeling de weg even kwijt ben
- dat ik moe ben van al die tegenstrijdige gevoelens die door me heen varen
Aanvaarden is berusten in hoe ik me voel op dit moment. Zonder er meteen een oordeel op te plakken. Gewoon zoals het is. Zo is het!
Uiteindelijk gaat aanvaarden nog veel verder en dieper. Aanvaarden is ook een nieuwe weg vinden. Aanvaarden is een diep innerlijk weten dat jouw weg is zonder jouw geliefde en dat jouw leven nooit weer wordt zoals het was. Aanvaarden is een innerlijke overtuiging dat het verlies inclusief is voor de rest van jouw leven en voor wie jij bent.
Er is!
Er is! Hoor je? Er is een weg! Nee er is geen weg terug. Jouw leven wordt nooit weer zoals het was. Maar met jouw verdriet en verlies is er een weg.
Rouw- en verlies
Bekijk de mogelijkheden voor rouw- en verliesverwerking.
Leerdoelen
Bekijk de leerdoelen voor de training omgaan met veranderingen.
