Taakeisen, taakbelasting, hulpbronnen en herstel
Taakeisen en taakbelasting. Bij de aanpak van werkdruk en werkstress wordt vaak gebruik gemaakt van een balans model. Het gaat in dat model over de balans tussen taken in het werk, die energie kosten en hulpbronnen die energie opleveren. Als het werk meer energie kost dan het oplevert kan dat leiden tot vermoeidheid, stress en ziekteverzuim. Wat zijn taakeisen en wat zijn hulpbronnen? En hoe kun je daarmee werkdruk verminderen en werkplezier bevorderen?
Wat is een taakeis?
Taakeisen zijn de taken die een medewerker moet uitvoeren, inclusief de daarbij gestelde eisen.
Bijvoorbeeld het aantal taken en de kwaliteit van de taken. De ene taak kan zwaarder zijn dan de ander, van belang is de:
- Moeilijkheidsgraad,
- De hoeveelheid taken
- De beschikbare tijd
Drie soorten inspanning
Taakeisen zijn dus aspecten in het werk die inspanning vragen. Afhankelijk van de taakeisen kunnen taken veel of weinig inspanning kosten. Er kan onderscheid worden gemaakt in 3 verschillende soorten inspanning:
- mentale inspanning
- emotionele inspanning
- fysieke inspanning
Hulpbronnen
Om goed met de verschillende vormen van inspanning om te gaan, zijn hulpbronnen nodig. Bij werkhulpbronnen gaat het om kenmerken van het werk die helpen om de eisen die het werk stelt het hoofd te bieden. Daarnaast zijn persoonlijke hulpbronnen van belang. Om vermoeidheid, werkstress en ziekteverzuim te voorkomen is het van belang om bij hoge taakeisen, veel hulpbronnen beschikbaar te hebben. Naast inzicht in taakeisen en hulpbronnen tijdens het werk is herstel nodig na het werk, zodat mensen zonder restverschijnselen van de geleverde inspanning weer aan een nieuwe werkdag kunnen beginnen.
Taakbelasting: Hoofd-, Hart- en Handtaken
Verschillende taken leiden tot verschillende vormen van belasting en vragen om verschillende hulpbronnen en herstel. Taken kunnen leiden tot mentale, emotionele of fysieke belasting. Daar moeten dus ook mentale, emotionele of fysieke hulpbronnen tegenover staan.
- Mentale inspanning ontstaat als bijvoorbeeld een complex probleem moet worden opgelost of als het uitvoeren van een taak hoge concentratie vraagt. Taken die veel mentale inspanning vragen noemen we ook wel Hoofdtaken.
- Emotionele belasting kan ontstaan bij confrontatie met lijden, agressie op het werk of bij conflicten. Taken die veel emotionele inspanning vereisen noemen we ook wel Harttaken.
- Tenslotte zijn er ook taken die veel fysieke inspanning vragen zoals langdurig staan of zwaar tillen. Taken met veel fysieke inspanning worden ook wel Handtaken genoemd.
Hoofd-, hart- en hand-hulpbronnen
Evenals de taakeisen zijn ook werkhulpbronnen onder te verdelen in hoofd-, hart- en hand-hulpbronnen.
- Hoofdhulpbronnen zijn hulpmiddelen op het mentale vlak, zoals de mogelijkheid om de eigen werkmethode te kiezen, zelf de volgorde van taken te bepalen of toegang te hebben tot informatie.
- Harthulpbronnen zijn emotionele hulpbronnen en komen vooral tot uiting in emotionele steun van collega’s of leidinggevende, of een luisterend oor na een emotioneel zware taak.
- Handhulpbronnen zijn fysieke middelen, zoals technische en/ of ergonomische hulpmiddelen.
Herstel
Hulpbronnen zijn nodig om tijdens het werk goed met taakeisen om te kunnen gaan. Na het werk is echter herstel nodig. Voor het begin van het volgende werk moet een medewerker volledig hersteld zijn van de inspanningen van de vorige dag. Ook voor herstel geldt een opdeling in hoofd, hart en handen.
- Met het hoofd loskomen van het werk houdt in dat de medewerker niet meer aan het werk denkt.
- Met het hart loskomen van het werk betekent dat hij/zij niet meer nadenkt over emotioneel belastende werksituaties en deze emoties ook niet meer ervaart. De werknemer wordt dan niet meer geraakt door emotionele situaties die zich op het werk afspeelden.
- Met de handen loskomen van het werk tenslotte betekent dat de werknemer niet meer dezelfde werkhouding heeft als tijdens het werk, of hetzelfde type lichamelijke arbeid verricht. Denk bijvoorbeeld aan iemand die ’s avonds weer achter een bureau gaat zitten, terwijl hij/zij dat al de hele dag heeft gedaan.
Functionele hulpbronnen
Om de effecten van hoge taakeisen het hoofd te bieden heeft iemand dus hulpbronnen nodig en herstel. De hulpbron moet passen bij de belastende taakeis. Zo zal een verpleegkundige bij het tillen van een zware, bedlegerige patiënt meer hebben aan een tillift dan aan een collega die hem vanaf de zijlijn aanmoedigt. De tillift is in dit geval een meer functionele werkhulpbron dan de collega.
Taakeisen zijn niet altijd negatief
Taakeisen kunnen zowel een positieve als negatieve uitwerking hebben. Het effect is grotendeels afhankelijk van voldoende hulpbronnen en hetzelfde type hulpbronnen: of een zeer complex probleem leidt tot mentale vermoeidheid of juist tot motivatie en uitdaging is afhankelijk van de hoeveelheid zeggenschap in het werk. Daarnaast moeten taakeisen gecompenseerd worden door voldoende herstel, en idealiter ook door herstel op hetzelfde vlak als de taakeisen.
Bijvoorbeeld, een bouwvakker met een fysiek zware baan zal beter herstellen als hij/zij na werktijd activiteiten vermijdt die een beroep doen op dezelfde fysieke systemen. Om werkdruk te voorkomen en werkplezier te bevorderen moet er dus een match zijn tussen het type taakeis, het type werkhulpbron en het type herstel. Werkdruk en werkplezier zijn dus 2 kanten van dezelfde medaille.
Werkdruk en werkstress
Dit artikel is geschreven in de serie over werkdruk en werkstress in organisaties.
Gezondheidsmanagement
Duurzame inzetbaarheid is onderdeel van ons programma gezondheidsmanagement.
